Skąd w ogóle wziął się Dzień Babci i Dziadka?
Choć dziś trudno to sobie wyobrazić, Dzień Babci i Dziadka nie jest starą, „odwieczną” tradycją. To święto ma zaledwie kilkadziesiąt lat i narodziło się w bardzo konkretnym kontekście – w Polsce lat 60. XX wieku.
Pomysł uhonorowania babć pojawił się w tygodniku „Kobieta i Życie” w 1964 roku. Niedługo później ideę podchwycił „Express Poznański”, a w 1966 r. warszawski „Express Wieczorny” ogłosił 21 stycznia oficjalnym Dniem Babci.
Dzień Dziadka pojawił się później. W latach 70. Telewizja Polska zorganizowała konkurs na ustalenie daty tego święta. Początkowo rozważano 30 maja – dzień urodzin Mieczysława Fogga – ale ostatecznie zwyciężyła koncepcja, by świętować tuż po Dniu Babci. W 1978 roku ustalono datę 22 stycznia, a na początku lat 80. święto na dobre trafiło do kalendarzy.
Od początku była to więc tradycja ściśle związana z rodziną, ale też z mediami: prasą i telewizją, które pomogły ją wypromować. Ciekawe, iż dziś – kilkadziesiąt lat później – to znowu media (tym razem internet i social media) zmieniają sposób, w jaki świętujemy.
Zapraszamy na bloga po więcej tego typu artykułów
PRL: laurka, rajstopy i kawa z „przydziału”
Jak wyglądał Dzień Babci i Dziadka w rodzinach naszych dziadków i rodziców?
Święto w cieniu niedoborów
W latach 70. i 80. w Polsce Ludowej półki sklepowe świeciły pustkami. Prezenty były proste: kwiaty z kiosku RUCH-u, pudełko czekoladek, cytrusy „z okazji świąt”, kawa z Pewexu, rajstopy czy mydełko „Fa”. To nie były „symboliczne drobiazgi” jak dziś – one naprawdę bywały luksusem.
Najważniejsza była jednak laurka: kolorowa kartka z bloku technicznego, często ozdobiona brokatem, wycinankami, czasem suszonym kwiatkiem. W przedszkolach i szkołach organizowano niewielkie akademie: wierszyki, piosenki, skromny poczęstunek.
Rodzina wielopokoleniowa pod jednym dachem
W PRL częściej niż dziś zdarzało się, iż kilka pokoleń mieszkało razem – w jednym mieszkaniu lub bardzo blisko siebie. To sprawiało, iż Dzień Babci i Dziadka nie wymagał specjalnej logistyki: wnuki po prostu wpadały z kwiatkiem do pokoju obok albo do bloku dwie ulice dalej.
Świętowanie miało charakter domowy:
- niedzielny obiad (często rosół i schabowy),
- rodzinne zdjęcia z analogowego aparatu,
- odświętna sukienka babci, garnitur dziadka,
- dużo opowieści – o wojnie, młodości, pracy.
To nie był dzień „insta stories”, tylko żywej, czasem trudnej, ale bardzo realnej pamięci.
Lata 90. i 2000+: nowe prezenty, ale wciąż te same wierszyki
Zmiana ustroju po 1989 roku przyniosła nie tylko wolny rynek i kolorowe reklamy, ale też inny styl świętowania.
Sklep zamiast „załatwiania”
Wraz z pojawieniem się galerii handlowych i sieciowych drogerii Dzień Babci i Dziadka stał się ważnym momentem dla handlu. W ofertach zaczęły pojawiać się:
- bony upominkowe,
- gotowe kosze prezentowe,
- zestawy kubek + koc + skarpety,
- ramki na zdjęcia, albumy, fotoksiążki.
Zmienił się język prezentów. Nie trzeba już było „załatwiać” kawy czy rajstop – można je po prostu kupić. Coraz częściej prezenty miały charakter symboliczny, bardziej „ładny” niż praktyczny.
Przedszkole i szkoła – sceny naszych pierwszych występów
Równolegle umacniała się tradycja występów w przedszkolach i szkołach:
- dzieci uczyły się specjalnych piosenek i wierszyków,
- przygotowywały przedstawienia, inscenizacje, teatrzyki,
- wykonywały laurki, serduszka, papierowe kwiaty.
Dla wielu babć i dziadków do dziś nie ma nic ważniejszego niż to, iż wnuk „występował” – choćby jeżeli pomylił słowa albo uciekł z tremy ze sceny.
Dziś: między tradycją a światem online
W XXI wieku świętowanie Dnia Babci i Dziadka nieustannie się zmienia. Z jednej strony wiele rodzin pielęgnuje stare zwyczaje (laurki, kwiaty, wspólny obiad). Z drugiej – pojawiają się nowe formy, napędzane przez technologię, migrację i styl życia.
Wideo-rozmowy zamiast wizyty
Wielu młodych Polaków mieszka dziś poza rodzinną miejscowością, niektórzy – za granicą. Do dziadków nie można zawsze przyjechać 21 czy 22 stycznia, ale można:
- zadzwonić na wideo-rozmowę (WhatsApp, Messenger, Teams),
- wysłać nagrany filmik z życzeniami,
- zorganizować rodzinne spotkanie online, gdzie w jednym okienku jest wnuk z Anglii, w drugim z Niemiec, a w trzecim dziadkowie z małej miejscowości w Polsce.
To zupełnie nowy wymiar więzi – „rodzinny salon” przenosi się na ekran.
Prezenty „doświadczenia” zamiast rzeczy
Coraz popularniejsze są prezenty niematerialne:
- wspólne wyjście do kawiarni, teatru, SPA czy na koncert,
- voucher na sesję zdjęciową „wnuki + dziadkowie”,
- wspólne warsztaty (kulinarne, ceramiczne, malarskie).
Zmienia się więc filozofia podarunku: mniej chodzi o „kolejny kubek”, bardziej o pamięć wspólnego czasu, o historię, którą będzie można opowiadać wnukom i prawnukom.
Cyfrowe laurki i… drukowane zdjęcia
Z jednej strony dzieci coraz częściej tworzą kartki w aplikacjach, generatorach online, programach graficznych. Z drugiej – rośnie moda na drukowanie zdjęć i tworzenie fotoksiążek. To interesujący paradoks: technologia ułatwia powrót do analogowych pamiątek, które można postawić na komodzie obok rodzinnego różańca i porcelanowego serwisu.
Zmieniająca się rola babci i dziadka
Dzień Babci i Dziadka to nie tylko kwestia prezentów, ale przede wszystkim obrazów, jakie nosimy w głowie.
Od „strażniczki kuchni” do aktywnej seniorki
Kiedyś stereotypowa babcia to była osoba „od pierogów, rosołu i sweterków na drutach”. Dziś wielu seniorów:
- pracuje zawodowo także po 60. roku życia,
- podróżuje, uprawia sport,
- korzysta z internetu, jeździ na wycieczki,
- ma swoje pasje i nie zawsze jest dostępna „na każde zawołanie” jako darmowa niania.
To zmienia także sposób świętowania – zamiast „babci w fartuszku”, mamy babcię w dżinsach i z kijkami do nordic walkingu, dziadka na rowerze, w górach albo przy konsoli.
Patchworkowe rodziny i „dziadkowie z wyboru”
W wielu rodzinach pojawiają się:
- dziadkowie przybrani (np. partner rodzica),
- „ciocia-baba” czy „wujek-dziadek”, czyli bliskie osoby pełniące rolę dziadków,
- relacje rozproszone ze względu na rozwody, migrację, nowe związki.
Dzień Babci i Dziadka staje się przez to bardziej elastyczny: czasem świętujemy kilka razy, w różnych domach, a czasem symbolicznie, poprzez telefon, list, mail czy paczkę wysłaną kurierem.
Czego adekwatnie uczymy się dzięki Dniu Babci i Dziadka?
Można zapytać: po co nam w ogóle te daty w kalendarzu? Czy nie wystarczy „kochać dziadków cały rok”?
Paradoskalnie to właśnie święta „z datą” przypominają, iż miłość potrzebuje konkretnych gestów. Dzień Babci i Dziadka uczy dzieci (i dorosłych):
- wdzięczności za czas, opowieści i wsparcie,
- dostrzegania, iż starość jest częścią życia, a nie tematem tabu,
- szacunku dla doświadczenia – także tego, z którym się nie zgadzamy,
- rozmowy o historii rodziny i kraju (często po raz pierwszy tak świadomie).
W epoce, w której świat pędzi do przodu, Dzień Babci i Dziadka jest małym, ale ważnym hamulcem – przypomnieniem, iż bez starszego pokolenia nie byłoby nas ani dosłownie, ani kulturowo.
Jak świętować dziś – kilka inspiracji dla współczesnej rodziny
Jeśli chcesz, by ten dzień był czymś więcej niż „kubkiem z napisem”, możesz spróbować:
- Wywiad rodzinny z dyktafonem lub kamerą
Poproś babcię lub dziadka, by opowiedzieli o dzieciństwie, pierwszej pracy, ulubionych książkach. Nagraj to – kiedyś wnuki będą wdzięczne. - Wspólne gotowanie „tajemniczego przepisu”
Niech babcia pokaże, jak naprawdę robi się jej pierogi albo sernik. Zapisz przepis w zeszycie – w przyszłości może stać się rodzinną relikwią. - Spacer śladami rodzinnych historii
Odwiedź z dziadkami miejsca ważne dla rodziny: dawną szkołę, kościół, blok, w którym mieszkali. Pozwól im opowiadać. - Album „Dzień Babci i Dziadka na przestrzeni lat”
Zbierz zdjęcia z kolejnych lat świętowania – zobaczysz jak zmieniają się wszyscy: dzieci, dorośli, dziadkowie, moda, a choćby potrawy na stole. - List wdzięczności zamiast SMS-a
Napisz papierowy list. W czasach, gdy wszystko jest „na szybko”, taki gest naprawdę robi wrażenie.
FAQ: najczęstsze pytania o Dzień Babci i Dziadka
1. Kiedy obchodzimy Dzień Babci i Dziadka w Polsce?
Dzień Babci obchodzimy 21 stycznia, a Dzień Dziadka – 22 stycznia. Są to dwa osobne, następujące po sobie święta, choć w wielu rodzinach obchodzi się je wspólnie.
2. Od kiedy świętuje się Dzień Babci i Dziadka?
Dzień Babci wprowadzono w Polsce w połowie lat 60. XX wieku – w 1966 roku ogłoszono oficjalnie datę 21 stycznia. Dzień Dziadka ustanowiono później, w 1978 roku; od początku związano go z datą 22 stycznia.
3. Jak świętować, jeżeli dziadkowie mieszkają daleko?
Można zorganizować wideo-rozmowę, nagrać filmik z życzeniami, zamówić prezent z dostawą do domu dziadków, wysłać fotoksiążkę lub list. Ważne, by pojawił się osobisty gest – kilka zdań od serca, wspólne wspomnienie, zdjęcie.
4. Czy Dzień Babci i Dziadka obchodzi się także w innych krajach?
Tak – w wielu państwach istnieją podobne święta, choć często mają inną nazwę, datę i formę. W USA funkcjonuje np. National Grandparents Day obchodzony we wrześniu, a w części państw europejskich łączy się babcie i dziadków w jedno święto.
5. Co jest ważniejsze: prezent czy obecność?
Większość dziadków – zapytana szczerze – odpowie, iż najważniejszy jest czas spędzony razem i poczucie, iż wnuki o nich pamiętają. Prezent może być pięknym dodatkiem, ale nigdy nie zastąpi rozmowy i obecności.
