Muzyczny hołd dla historii odradzającego się miasta – już dziś prapremiera „Najlepszego miasta świata. Opery o Warszawie” w reż. Barbary Wiśniewskiej. Pierwszą stołeczną operę miejską stworzyła Sinfonia Varsovia wraz z instytucjami partnerskimi.
Spektakl otworzy 68. Międzynarodowy Festiwal Muzyki Współczesnej Warszawska Jesień.
Pomysłodawcą projektu jest Jarosław Trybuś – historyk sztuki, doktor nauk humanistycznych, muzealnik, krytyk architektury, kurator wystaw i wykładowca. W Polskim Radiu RDC wyjaśniał, skąd pochodzi pomysł na dzieło.
– Z poczucia, iż Warszawa jest tego warta, iż czas na to, żeby przywrócić pamięć i zwrócić uwagę na cud odbudowy albo raczej na trud odbudowy, na to co nam się udało. Czuję, iż jesteśmy zagłębieni w tragedii wojny, szczególnie Powstania Warszawskiego, a niezwykle mało mówimy o tym, co się nam udało po wojnie – mówił Trybuś na naszej antenie.
Inspiracją dla powstania spektaklu była książka Grzegorza Piątka „Najlepsze miasto świata. Warszawa w odbudowie 1944–1949”, panorama pierwszych powojennych lat niezwykłego przedsięwzięcia, które połączyło warszawiaków niezależnie od poglądów i na przekór wojennej pożodze.
– Myślę, iż takim głównym wyzwaniem było to, jak zamienić na dzieło sceniczne i scenicznie w ogóle strawne, do pojęcia, do wystawienia, książkę, która jest tak pełna faktów, wydarzeń, gdzie adekwatnie nie ma jednego bohatera. Tym bohaterem zbiorowym jest miasto i proces odbudowy. Ta opera na pewno będzie monumentalna. Będzie to epickie tło i bardzo realistyczna scenografia. Widziałem już fragmenty na próbach i jestem pod ogromnym wrażeniem tego, jak przedstawione są realia powojennej Warszawy. W pewnym scenicznym skrócie, ale jednak bardzo realistycznie udało się, jak na planie filmowym, je oddać – mówił autor książki w RDC.
Głównymi bohaterkami „Opery o Warszawie” są dwie kobiety. Jedną z nich jest wzorowana na osobie Heleny Syrkus (Agata Zubel) modernistyczna architektka pracująca w Biurze Odbudowy Stolicy. Jej przedwojenne marzenia o przebudowie niefunkcjonalnego miasta przeistaczają się w przymus makabrycznej rzeczywistości. Drugą z bohaterek jest amerykańska dziennikarka, w której widz może odnaleźć rysy Anne Louise Strong (Joanna Freszel) – reporterki zafascynowanej komunizmem, przemierzającej wraz z Armią Czerwoną zniszczoną wojną Polskę. Spotkanie kobiety doprowadzi do tego, iż obie będą musiały zrewidować swój światopogląd.
Żywy dramat o ludziach Warszawy
„Opera o Warszawie” to nie tylko opowieść o tragicznych i chwalebnych kartach z historii miasta, ale i bardzo współczesne dzieło o dynamicznym życiu metropolii zawieszonym między projektami architektów i urbanistów, ideologiami polityków a potrzebami i marzeniami mieszkańców.
Muzykę do spektaklu stworzył kompozytor Cezary Duchnowski. Opera łączy w sobie rozmach orkiestrowy z nowoczesną elektroniką, partie solistyczne z chóralnymi, które zarówno opowiadają o ogromie tragedii miasta, jak i przedstawiają indywidualne perspektywy warszawiaków okresu powojennego.
– Dla mnie miasto to także dźwięk – echo kroków, huk maszyn, cisza ruin. Chciałem, aby ta opera brzmiała jak Warszawa odbudowująca się z gruzów – wyznaje Duchnowski.
Tekst opery splata ze sobą dokumenty z epoki, fragmenty przemówień polityków, fachowy język urbanistów oraz potoczne głosy ulicy. Tekst nie jest suchą kroniką, ale żywym dramatem o ludziach – architektach, dziennikarzach i mieszkańcach miasta. Jego autorem jest Beniamin M. Bukowski, w tej chwili dyrektor Teatru Polskiego w Bydgoszczy.
Dla pochodzącej z Warszawy reżyserki Barbary Wiśniewskiej opera ma osobisty wymiar, gdyż jest to historia, w której odbijają się losy również jej rodziny. Jednocześnie interesuje ją szeroki wymiar materialny i społeczny zniszczenia i odbudowy Warszawy – traumatycznego doświadczenia przekładającego się na kolejne pokolenia, które jednak dzięki determinacji udało się przekształcić we wspólny wysiłek będący przykładem niespotykanego w dziejach powstania z gruzów zrównanego z ziemią miasta.
– Całe życie jednej z naszych głównych bohaterek naznaczone jest próbą rozliczenia się z własnymi zamierzeniami, z poczuciem winy, które jej towarzyszy przez cały czas. Śpiewa o tym, iż miała sny przed wojną, iż trzeba wszystko zburzyć – podkreśliła reżyserka spektaklu.
Za realizację opery odpowiadają także: Bassem Akiki (dyrygent), Natalia Kitamikado (scenografia), Emil Wysocki (kostiumy), Maćko Prusak (choreografia), Marcin Cecko (dramaturgia), a także Aleksandr Prowaliński (reżyseria światła) oraz Bartek Macias (projekcje wideo) i Mateusz Stępniak (charakteryzacja).
Prapremiera opery 19 września 2025 jest wydarzeniem inaugurującym 68. Międzynarodowy Festiwal Muzyki Współczesnej „Warszawska Jesień”.
