Piła – jak powstał kultowy horror?

popkulturowcy.pl 1 dzień temu

Piła uznawana jest za jeden z najlepszych horrorów w historii. 19 stycznia 2024 roku minęło dwadzieścia lat od premiery dzieła. Historia powstania filmu jest niezwykle inspirująca oraz udowadnia, iż wszystko jest możliwe.

Twórcami Piły są Leigh Whannell i James Wan. Poznali się w szkole filmowej w Australii, po której skończeniu dalej utrzymywali bliższe relacje. To seans Blair Witch Project zainspirował ich do stworzenia razem filmu. Chcieli zrealizować produkcję za mały budżet oraz w pełni za niego odpowiadać. To Wan wpadł na pomysł dwójki bohaterów, która miała się nawzajem wykończyć. Mieli przebywać w jednym pomieszczeniu, więc wpadł na pomysł przykucia ich do ściany. Whannell za to stworzył postać Jigsawa. Z powodu uporczywej migreny zgłosił się do szpitala, gdzie wysłano go na rezonans magnetyczny. Wtedy pomyślał o tym co by było gdyby nagle powiedziano mu, iż ma guza i za kilka miesięcy umrze. Początkowo duet zakładał, iż będzie to dzieło za tylko pięć lub dziesięć tysięcy dolarów. Dzięki temu mogli być bardziej kreatywni oraz skupić się na pisaniu.

Scenariusz do Piły powstawał w latach 1999-2001. W ciągu dwóch lat główne miejsce z windy zmieniło się w obskurną łazienkę. Kiedy uzgodniono pomieszczenie, pojawiły się zwłoki, które chcieli umieścić na środku. Pewnego wieczoru podczas rozmowy telefonicznej Leigh wpadł pomysł sceny, która do dziś budzi dreszcze u fanów franczyzy. Scenarzysta zaproponował, żeby testowany bohater obudził się z czymś w rodzaju odwróconej pułapki na niedźwiedzia na twarzy. Młodzi twórcy wykorzystali ten zamysł do stworzenia niskobudżetowej krótkometrażówki. Kultową pułapkę stworzył ich przyjaciel, który pracował jako projektant wzornictwa przemysłowego. By uczynić ją zardzewiałą, umieścił urządzenie w osolonej wodzie i zostawił na dachu na ponad tydzień. Dla dobra produkcji Leigh Whannell, które wystąpił w obrazie jako David, zachował się dość nieodpowiednie i włożył zardzewiałą pułapkę do ust, na której pozostała rdza. Na potrzeby filmu pełnometrażowego taka sama pułapka została stworzona już z pomalowaną rdzą.

Krótkometrażówka miała przyciągnąć producentów, ponieważ mimo podpisania umowy na zakup filmu w Sydney, ta jednak wygasła po dwunastu miesiącach. Produkcja, która miała kosztować tylko kilka tysięcy, zmieniła się w film za trzydzieści tysięcy, ale mężczyźni wiedzieli, iż potrzebna będzie jeszcze większa suma. Za namową znajomych postanowili wyjechać do Los Angeles i tam spróbować znaleźć potrzebujące pieniądze, co im się udało.

Duet otrzymał wiele propozycji, proponowano im choćby sumy przewyższającej szacowany budżet, ale zdecydowali się na współpracę z Evolution Entertainment. Producenci byli zachwyceni demonstracyjnym DVD, co spowodowało ich natychmiastowym dołączeniem do projektu. Dzięki sukcesowi Piły doprowadzono do podpisania umowy dystrybucyjnej z Lionsgate i powstania Twisted Pictures, która odpowiada za filmy z franczyzy do dziś. Whannell i Wan wyjawili, iż wybrali tę wytwórnie, ponieważ chcieli mieć pewność, iż to oni będą w pełni odpowiadać za projekt. Tak jak przyjaciele chcieli od początku, James miał odpowiadać za reżyserię, a Leigh za scenariusz i rolę Adama.

Od początku projektem zainteresowany był Cary Elwes, którego urzekła wyjątkowość i oryginalność historii. Shawnee Smith odrzuciła najpierw rolę, ponieważ scenariusz był dla niej zbyt przerażający. Jednak po obejrzeniu krótkometrażówki zdecydowała się zagrać Amandę. James Wan w młodości podkochiwał się w niej i zaproponował jej angaż dyrektorowi castingu. Danny Glover powiedział w wywiadzie, iż przyciągnęło go coś do roli detektywa Davida Tappa. Tobin Bell uważał pomysł twórców za coś świeżego i nie spodziewał się zakończenia, co utwierdziło go, iż chce wcielić się w Jigsawa. Za to reżyser Piły zdecydował się na Bella ze względu na jego głos, który był dla niego ważnym aspektem filmu.

Zobacz również: Co powinien zawierać dobry horror?

Zdjęcia zaczęły się 22 września 2003 roku. Tylko łazienka musiała zostać zbudowana, ponieważ resztę miejsc wykorzystano z już gotowych planów zdjęciowych. Wszystkie sceny dziejące się w głównym pomieszczeniu nagrano chronologicznie w ciągu 6 dni. Pierwszego dnia, podczas kręcenia sceny w wannie, Leigh musiał wykonać tę czynność sam, bez pomocy kaskaderów, których nie było na planie z powodu braku pieniędzy. Wan wyjawił, iż jego założeniem od początku było ujęcie postaci Gordona w sposób łagodny, a Adama niepewny. Autor zdjęć nie korzystał ze statywu, tylko nakręcił ujęcia z kamerą przerzuconą przez swoje ramię. Cary i Leigh nie mieli możliwości przećwiczenia swoich sen z powodu małej ilości czasu. Elwes w wywiadzie powiedział, iż na dzień jego dialogi obejmowały 12-18 stron, co było dla niego dość ciężkie.

Kręcenie zakończyło się 11 października 2003 roku i mało kto wie, iż Whannell wraz z Wanem musieli zrobić ponowne zdjęcia. To właśnie scenarzysta Piły zastępował Shawnee w scenie, w której Amanda musiała szukać klucza we wnętrznościach mężczyzny oraz Kena Leunga (Stevena Landa) wchodzącego do “jamy” Jigsawa. Mimo zakończenia zdjęć, James nie był zbytnio zadowolony z końcowego efektu i dalej brakowało mu materiału. Na szczęścia montażysta Kevin Greutert (późniejszy reżyser Piły VI, Piły 3D i Piły X) przyszedł mu z pomocą i razem łączyli materiały nagrane na sam koniec, kiedy już rozmontowywano plan czy wykorzystywali obrazy z kamery monitoringu. To, co stało się później estetyką filmu, było tak naprawdę spowodowane brakiem czasu i pieniędzy.

Piła miała swoją oficjalną premierę na Festiwalu Filmowym w Sundance 19 stycznia 2004 roku, czyli ponad dwadzieścia lat temu. Lionsgate nabyło prawa do dystrybucji filmu na całym świecie podczas trwania imprezy oraz kilka dni przed datą wypuszczenia. Produkcja została zaprezentowana całkowicie wypełnionej widowni po północy. Reakcja publiczności była pozytywna. Horror był również grany na zakończenie Międzynarodowego Festiwalu Filmowego w Toronto 18 września 2004 roku. Piła początkowo miała zostać wydana na nośnikach DVD, bez premiery kinowej, ale po pozytywnych reakcjach zdecydowano się wypuścić film na Halloween.

Dzieło Wana i Whannella pierwotnie otrzymało ocenę NC-17 (dzieci poniżej 17 lat nie mogą oglądać danego dzieła), ale po ponownym montażu zmieniono ocenę na R. Produkcja zaczęła wychodzić kolejno ‪1 października‬ w Wielkiej Brytanii, ‪29 października‬ w Stanach Zjednoczonych oraz 2 grudnia w Australii. W Polsce zadebiutowała dopiero 25 lutego 2005 roku. Obraz puszczony był tylko w 2315 kinach i zarobił 18,2 miliona dolarów (wtedy drugie największe otwarcie Lionsgate). Później zwiększono ilość kin do 2467, gdzie wynik wyniósł 11 milionów. Piła na całym świecie zarobiła łączenie 103 miliony i była najbardziej dochodowym horrorem po Krzyku.

Krytycy przyjęli Piłę jednak chłodniej. Na Rotten Tomatoes ma status zgniłego pomidora z 50 procentami, a na Metacritic wynik 46/100. Widzowie ankietowani przez CinemaScore przyznali produkcji C+. Jeden z krytyków napisał, iż był to najobrzydliwszy film jaki oglądał w ciągu 20 lat pracy. Często porównywano horror do Siedem Davida Finshera i zapytany o to Leigh Whannell przyznał, iż była to dla niego inspiracja przy pisaniu, ale poprzez historię nie czuł bliskości dzieł. To od pierwszej części kultywowana jest tradycja organizowania akcji krwiodawstwa dla Czerwonego Krzyża pod hasłem „Give Til It Hurts”. Od 2004 do 2009 zebrano 120 tysięcy litrów. Każda osoba oddająca krew dostawała w nagrodę darmowy bilet. Z okazji premiery Piły X powrócono do wydarzenia, co spotkało się z pozytywnymi opiniami.

Piła ma w tej chwili status kultowy oraz jest jedną z najlepiej zarabiających franczyz z kwotą ponad miliarda na koncie. W ciągu dwudziestu lat powstało ponad dziesięć części. Jedenasta odsłona została oficjalnie potwierdzona. Portal Bloody Disgusting umieścił Piłę na dziesiątym miejscu na liście dwudziestu najlepszych horrorów dekady, a artykuł nazwał film być może najbardziej wpływowym obrazem dekady. Daily Telegraph dodało pod numerem czternastym na swojej liście stu najlepszych produkcji, które zdefiniowały lata dwutysięczne. Do dziś przeraża ludzi swoją brutalnością oraz zaskakującym twistem.

Źródło grafiki głównej: kadr z filmu Piła