Nie do uwierzenia. Filmy wzbudzające religijne kontrowersje

Film o takiej postaci musi wzbudzać skrajne emocje. "Pasja" Mela Gibsona to zaledwie jeden z przypadków, w których opowieść o Jezusie Chrystusie okazała się zarzewiem wielkiego konfliktu pomiędzy grupami religijnymi, filmowcami i widzami. Zadziałała tu magia nazwiska hollywoodzkiej gwiazdy, która postanowiła pokazać Biblijną opowieść z dojmującą brutalnością. Same wiadomości o realizacji takiego projektu wzbudziły pierwsze kontrowersje. Film oskarżono przede wszystkim o antysemityzm i propagowanie go wśród widowni na całym świecie. Reakcje były podpierane dowodami na rozbieżności między Nowym Testamentem a fabułą, która nie była zainteresowana wyłącznie faktami historycznymi, ale oddaniem emocjonalnego wymiaru historii swojego głównego bohatera. Kontrowersje były szeroko omawiane w mediach i nie przeszkodziły filmowi w zarobieniu aż 600 milionów dolarów na pokazach kinowych.

Grupom religijnym jeszcze bardziej naraził się Martin Scorsese, adaptując powieść Nikosa Kazantzakisa "Ostatnie kuszenie Chrystusa". Ludzki wymiar historii wywołał wściekłość wśród niektórych wiernych, którzy nie docenili precyzyjnego scenariusza oraz reżyserii, ale oskarżyli twórców o bluźnierstwo wobec Boga i plucie na Eucharystię. Pikiety i publiczne bojkoty sprowadziły na studio Universal prawdziwe kłopoty. Film zakazano w kilku krajach świata, w innych jego wersje cenzurowano. Tymczasem w USA sieci kin rezygnowały z dodania premiery do najnowszego repertuaru. Choć produkcja zyskała podziw, jej premierę przykryły zarówno groźby w stosunku do reżysera, jak i atak terrorystyczny w Paryżu. Na sali kina Saint Michel podłożono ładunek zapalający. W zamachu ucierpiało 13 osób.

Kontrowersyjna tematyka zapewniła powieści Dana Browna i filmowemu "Kodowi" rozgłos, o którym mógłby tylko pomarzyć zespół marketingowców. Okazało się, iż przedstawiony w filmie obrazy Kościoła Katolickiego i dogmatów wiary, w tym rzekomego pochodzenia Jezusa i jego związku z Marią Magdaleną, kłóciły się z wyobrażeniami wiernych z całego świata. Widowisko w reżyserii Rona Howarda zostało oprotestowane przez chrześcijan i muzułmanów, a także zakazane w wielu krajach. Do państw, które wstrzymały rozpowszechnianie filmu, należą: Syria, Białoruś, Liban, Jordania, Chiny, Pakistan, Filipiny, Samoa, Sri Lanka i Wyspy Salomona. Swoje głosy sprzeciwu wypowiedzieli też duchowni, w tym sekretarz Dykasterii Nauki Wiary arcybiskup Angelo Amato.

Brytyjczykom z komediowej trupy nie uszło na sucho obśmianie samej istoty religii. W ich filmie tytułowy Brian, rówieśnik Chrystusa, przychodzi na świat w Betlejem. Przez przypadek to nie Jezus, ale bohater zostaje uznany za Mesjasza. To wystarczyło, aby w ojczyźnie komedia nie była wyświetlana na wniosek niektórych samorządów terytorialnych. Zwłaszcza finałowa scena ukrzyżowania sprawiła, iż choćby w XXI wieku film jest przedmiotem dyskusji o etyczności komedii. Reżyser Terry Jones miał na to jednoznaczną odpowiedź: Wydaje mi się, iż każda religia, która z jakiejś formy tortur czyni ikonę, którą czci, jest – szczerze mówiąc – całkiem chorym rodzajem religii.

Kto mógłby pomyśleć, iż film człowieka, który 5 lat wcześniej zachwycał świat swoim niskobudżetowym dziełem o pracownikach sklepu, trafia na pierwsze strony gazet jako obrazoburczy paszkwil na Kościół? "Dogma", niewinna komedia w stylu poprzednich dzieł reżysera, otrzymała taką łatkę, gdy przed premierą oprotestowała ją organizacja Catholic League. Do jednej z pikiet dołączył incognito choćby sam reżyser. Reklama opłaciła się – zarobki z kin przekroczyły czterokrotność budżetu. Fabuła opowiada o kobiecie, która jest daleką krewną Jezusa. Z góry dostaje polecenie, aby zatrzymać dwóch upadłych aniołów, chcących sforsować bramy Nieba. W obsadzie Ben Affleck, Matt Damon, George Carlin, Linda Fiorentino, Alan Rickman i Alanis Morissette.

Arcydzieło Williama Friedkina zasłużył na miano horroru wszechczasów dzięki ekstremom, które krążyły wokół filmu. Spłonął plan zdjęciowy, gwiazdy Ellen Burstyn i Linda Blair nabawiły się leczonych przez lata kontuzji. Niedługo po ukończeniu swojej pracy zmarli aktorzy Jack MacGowran i Vasiliki Maliaros. Dziwne zdarzenia zaczęto nazywać wręcz klątwą. Z kolei duchowni postanowili podzielić się swoimi wątpliwościami co do czystych intencji twórców. Do filmu przylgnęła łatka zakłamującego prawdę o egzorcyzmach i działaniu mrocznych sił na ludzi. Jednak reżyser wydawał się niewzruszony. Do pełni szczęścia zabrakło mu tylko ostatniego kroku. W wywiadzie przyznał: Jedną z najlepszych rzeczy, jakie mogą się wydarzyć, jest potępienie filmu przez papieża.

W 2004 kilkunastominutowy dokument "Submission: Part I" wywołał prawdziwe trzęsienie ziemi. Film pokazywał skutki złego traktowania kobiet przez wyznawców islamu. Telewizyjna emisja produkcji była oczywiście pretekstem, aby na filmowców zezłościło się jeszcze więcej wyznawców. Pod adresem reżysera Theo van Gogha kierowano najróżniejsze pogróżki. Niestety te najpoważniejsze zmieniły się w rzeczywistość. 2 listopada 2004 Mohammed Bouyeri zastrzelił Van Gogha, gdy ten rankiem jechał do pracy na rowerze. Zamachowiec został złapany podczas obławy policyjnej i doprowadzony przed wymiar sprawiedliwości.

Na początku XXI wieku reżyserka Deepa Mehta stworzyła drugą część swojej trylogii o tytule "Woda". Akcja filmu rozgrywała się w latach 40. i przyjmowała kobiecą perspektywę. Gdytytuł opowiadał o życiach wdów w Indiach, nie była przychylna mężczyznom. To właśnie politycy konserwatywnej partii zaczęli manifestować swoje niezadowolenie z powstawania takiego filmu, wprost mówiącego, iż kobiety są narażone na mizoginię i ostracyzm. Liczne protesty przerodziły się w zmasowany atak tłumu, który zniszczył scenografię, a odwołane pozwolenia na filmowanie zmusiły twórców do przenosin za granicę. Ostatecznie zdjęcia powstały na Sri Lance, a dokończenie filmu zajęło aż 5 lat.

Biblijne kino epickie w reżyserii Darrena Aronofsky’ego wróciło do korzeni gatunku, filmów z połowy ubiegłego wieku. Jedyne kontrowersje wzbudziło surowe potraktowanie materiałów źródłowych i powierzenie większej uwagi interpretacji twórczej. Tak film odebrali chrześcijanie. Muzułmańskie państwa inaczej widziały wysiłki reżysera, skazując swoich widzów na poszukiwania alternatywnych ścieżek oglądania filmu. Oficjalnie dzieło zakazano za sprzeczności z naukami islamu. Władze zablokowały rozprzestrzenianie kopii i wyświetlanie na terenie Bahrajnu, Kuwejtu, Kataru, Arabii Saudyjskiej, Zjednoczonych Emiratów Arabskich, Malezji i Indonezji.

Produkcja fantasy na pierwszy rzut oka ma kilka wspólnego z religią. Jest przede wszystkim tytułem nieopowiadającym o rzeczywistości. Jednak powieści Philipa Pullmana od lat były przedmiotem zażartej dyskusji. Czy książkowe Magisterium to metafora opisująca, jaką złą organizacją jest Kościół? Choć pisarz odciął się od takiej interpretacji, wskazując, iż jego słowa mówią o religii jako takiej, wymiany zdań między widzami nasiliły się, gdy ekranizacja trafiła do kin. Liczne głosy sprzeciwu nie okazały się zbawienne dla dystrybutora New Line Cinema, który nie wypromował produkcji na kontrowersji. Kampania marketingowa nie odbiła się choćby na cotygodniowych, rozczarowujących wpływach z kin. Za swoim dziełem wstawili się aktorzy. Oni także nic nie wskórali, ponieważ kontynuacja filmu nigdy nie powstała. Po latach, zamiast pełnometrażowej trylogii dostaliśmy jednak udany serial BBC i HBO "Mroczne materie", który nie był już nękany przez takie kontrowersje.