„Mistrz i Małgorzata” — bohaterowie powieści

Pełne opracowanie powieści „Mistrz i Małgorzata” Michaiła Bułhakowa, a w nim: streszczenie, informacje o rodzaju i gatunku literackim, czasie i miejscu akcji, problematyce, bohaterach, motywach literackich, symbolach, kontekstach. Plik ma 79 stron. Znajdziesz go w moim sklepie.

Jeśli to czytasz — daj mi znać na swoim ulubionym kanale:

„Mistrz i Małgorzata” – bohaterowie i ich znaczenie w powieści Bułhakowa

• Mistrz to około czterdziestoletni mężczyzna, dawny pracownik muzeum w Moskwie, który po wygraniu 100 tysięcy rubli na loterii rzucił pracę i poświęcił się pisaniu powieści o Poncjuszu Piłacie. Jest utalentowanym pisarzem i historykiem, ale również osobą niezwykle wrażliwą i nieprzystosowaną do brutalnej rzeczywistości sowieckiej. Żyje swoją twórczością, w oderwaniu od świata. Gdy jego powieść zostaje odrzucona przez cenzurę jako niezgodna z ideologią, popada w rozpacz – pali rękopis, traci wiarę w sens pisania i dobrowolnie trafia do szpitala psychiatrycznego. Wyrzeka się własnego nazwiska i ambicji. Nie potrafi walczyć o siebie i swoje dzieło, co czyni go moralnie „przegranym”. Jedynym źródłem siły i oparcia jest dla niego Małgorzata, kochanka i muza. Mimo słabości Mistrz pozostaje symbolem wolnego artysty, który nie pasuje do zakłamanego społeczeństwa. W finale powieści nie otrzymuje „światłości”, ale „spokój” – to forma łagodnego wyroku, ponieważ, jak stwierdza Woland, Mistrz „nie zasłużył na światło, a na spokój”.
• Małgorzata ma około trzydziestu lat. Jest piękną, inteligentną kobietą z Moskwy, żoną zamożnego urzędnika, mieszkającą w willi przy ulicy Arbatu. Choć prowadzi dostatnie życie, czuje się nieszczęśliwa i wewnętrznie pusta. Zakochana w Mistrzu porzuca męża i rezygnuje z luksusu. Kiedy Mistrz znika – trafia do szpitala psychiatrycznego – Małgorzata gotowa jest zawrzeć pakt z diabłem, by go odzyskać. Zgłasza się do Wolanda i zgadza się zostać królową na balu szatana. Przemienia się w wiedźmę – dzięki magicznemu kremowi młodnieje, staje się niewidzialna i naga przelatuje na miotle nad Moskwą. W trakcie tej podróży dokonuje zemsty na krytyku, który zniszczył Mistrza. Jako gospodyni balu wykazuje się opanowaniem i empatią – współczuje Friedzie, grzesznicy proszącej o przebaczenie. Woland nagradza ją: przywraca do życia Mistrza i jego powieść. Małgorzata odrzuca propozycję życia w luksusie i wybiera skromne, ale spokojne istnienie u boku ukochanego. Jej postać symbolizuje bezwarunkową, wierną i odważną miłość. To nawiązanie do Małgorzaty z „Fausta” – kobiety, której miłość ma siłę zbawienia. U Bułhakowa Małgorzata zachowuje duszę mimo konszachtów z diabłem, ponieważ – jak mówi Woland – „nie zasłużyła na piekło”.

BOHATEROWIE DEMONICZNI (ŚWITA WOLANDA)

• Woland (jedno z imion Mefistofelesa, słowo „vôlant” w języku niemieckim oznaczało diabła) – tajemniczy cudzoziemiec, który przybywa do Moskwy jako „profesor czarnej magii”. W rzeczywistości jest Szatanem. Wygląda jak dystyngowany arystokrata, zachowuje się spokojnie, mówi kilka i z ironią. Jego misja jest pozornie złowroga, ale w istocie służy przywróceniu porządku moralnego w świecie zakłamanym i pozbawionym wartości duchowych. Posiada nadprzyrodzone moce: potrafi stać się niewidzialny, przenosi się w przestrzeni, kieruje losem ludzi. W rozmowach z Berliozem i Iwanem Bezdomnym wykazuje się błyskotliwością i znajomością ludzkiej natury. W czasie pobytu w Moskwie demaskuje chciwość, zakłamanie, tchórzostwo. Karze grzeszników (np. śmierć barona Meigla, upokorzenie konferansjera Bengalskiego), ale też nagradza dobro (Małgorzata). Nie jest uosobieniem absolutnego zła – raczej wykonawcą wyroków, siłą przywracającą równowagę. Jego motto brzmi: „cząstka tej siły, która wiecznie zła pragnąc, wiecznie czyni dobro”. Woland to postać złożona: łączy cechy klasycznego diabła z figurą filozofa i sędziego. W finale opuszcza ziemię, zabierając Mistrza i Małgorzatę w wieczność.
• Korowiow (Fagot) – członek świty Wolanda, demon w okularach i kraciastej marynarce podszywający się pod szlachcica. Pełni funkcję tłumacza Wolanda. Jest gadatliwy, żartobliwy, złośliwy. Uwielbia wprowadzać zamęt, oszukiwać i demaskować ludzką głupotę. Podczas seansu w teatrze Varieté działa jako konferansjer. Ma skłonność do gier słownych, groteski i absurdalnych sytuacji. W rzeczywistości jest demonem chaosu i drwin. W finale pokazuje swoje prawdziwe, przerażające oblicze. W jego postaci splatają się błazenada i groza.
• Azazello — niski, barczysty demon o szpetnej twarzy, jednym wystającym kle i rudych włosach. Jego imię pochodzi od Azazela, upadłego anioła z apokryfów. Specjalista od zabójstw i trucizn. Bez słów wykonuje rozkazy Wolanda. To on wręcza Małgorzacie krem zmieniający ją w wiedźmę i podaje wino, które symbolicznie „uśmierca” Mistrza i Małgorzatę przed ich przejściem do innego świata. Zabija barona Meigla – zdrajcę i agenta NKWD. Reprezentuje brutalną, ale sprawiedliwą siłę.
• Behemot — wielki czarny kot, który mówi, chodzi na dwóch łapach, pije wódkę i strzela z browninga. Uwielbia zamieszanie, jest mistrzem groteski. To demon błazen, a zarazem jeden z najniebezpieczniejszych członków świty Wolanda. Na scenie teatru Varieté odcina głowę konferansjerowi Bengalskiemu (choć potem ją przywraca). Symbolizuje dwuznaczność zła – potrafi bawić i przerażać jednocześnie. W finale ukazuje się jako chudy, ponury demon. Jego kocia forma odwołuje się do ludowego wyobrażenia diabła jako czarnego kota. W Księdze Hioba Behemot jest wyobrażeniem mitycznego potwora.
• Hella — młoda, piękna ruda kobieta, naga lub lekko odziana. Jest wampirzycą – ma ślady po kłach na szyi, lubuje się w krwi. Pełni funkcję pokojówki i asystentki Wolanda. Pomaga przy balu (np. ożywia głowę Berlioza). Jej obecność ma wymiar erotyczno-demoniczny. Jest symbolem cielesności, zmysłowości i pokusy.

BOHATEROWIE Z POWIEŚCI MISTRZA (JEROZOLIMA)

• Poncjusz Piłat to prefekt Judei, bohater powieści Mistrza. Skazuje Jeszuę na śmierć, choć uważa go za niewinnego. Dręczony migreną i strachem o swoją pozycję, popełnia błąd moralny. Bułhakow ukazuje go jako człowieka rozdartego między obowiązkiem a sumieniem. Piłat jest słaby, lękliwy, ulega presji Kajfasza i tłumu. Przez wieki nie może sobie wybaczyć decyzji o skazaniu Jeszui. W epilogu zostaje mu przebaczone – może wyjść z ciemności i spotkać się z Jeszuą w wiecznym świetle. Symbolizuje winę, ludzką słabość i potrzebę odkupienia.
• Jeszua Ha-Nocri (hr. Jeszua oznacza „Bóg wybawia”, a Ha-Nocri – Nazareńczyk) to wędrowny filozof przypominający Jezusa. Wierzy w dobro człowieka, głosi miłość i przebaczenie. Nie czyni cudów, boi się bólu, ale mówi tylko prawdę – choćby przed Piłatem. Nie broni się, przyjmuje los z pokorą. Jego śmierć na krzyżu zmienia Piłata i staje się duchowym centrum powieści. To symbol prawdy, łagodności i niewinnego cierpienia.
• Mateusz Lewita (czyli Mateusz Lewi – jeden z dwunastu apostołów, autor Ewangelii) to były poborca podatków, uczeń Jeszui. Do końca wierny swojemu Mistrzowi. Po śmierci Jeszui zdejmuje jego ciało z krzyża. W finale pojawia się jako wysłannik Boga i przekazuje Wolandowi rozkaz uwolnienia Mistrza i Małgorzaty. Łączy wymiar boski z ziemskim, jest symbolem oddania i poświęcenia. Choć nie rozumie w pełni nauk Jeszui, podąża za nim z wiarą i lojalnością.
• Juda z Kariotu (Juda Iskariota) to zdrajca Jeszui, który za pieniądze wydał go kapłanom. Piłat zleca jego zabójstwo – Juda ginie zasztyletowany w ogrodzie. Symbolizuje chciwość, zdradę i śmierć jako konsekwencję własnych czynów.
• Kajtafa (Kajfasz) to arcykapłan, przewodniczący Sanhedrynu. Człowiek obłudny, żądny władzy, gotów poświęcić prawdę dla polityki. To on domaga się ukrzyżowania Jeszui i wybiera Bar-Rawana do ułaskawienia. Reprezentuje fałsz religijnych instytucji i manipulację tłumem.
• Bar-Rabban (Barabasz) to przestępca skazany na śmierć razem z Jeszuą. Zostaje uwolniony przez Sanhedryn zamiast Jeszui. Symbol niesprawiedliwości i politycznych gier, a także zwycięstwa brutalnej siły nad duchową głębią.
• Dyzma i Gestas (Dismos i Gestas) to dwaj złoczyńcy ukrzyżowani razem z Jeszuą. Postacie z tradycji chrześcijańskiej, obecne w relacji Piłata jako przestępcy i buntownicy. Wprowadzają autentyczność tła historycznego i chrystologiczne konotacje. Nie występują jednak w kanonicznych Ewangeliach, podaje je tylko apokryficzna Ewangelia Nikodema.
• Abbadona to milczący duch śmierci, wykonawca wyroków. Obecny przy końcu historii jako demon milczenia i zniszczenia. Symbol śmierci koniecznej i nieuniknionej – pojawia się, gdy rzeczywistość zbliża się do ostatecznego rozwiązania.

BOHATEROWIE Z MOSKWY

• Michaił Berlioz to redaktor, przewodniczący Massolitu (skrót od „masy literatów”, która pod wieloma względami przypomina moskiewskie organizacje literackie, np. RAPP – Rosyjskie Stowarzyszenie Pisarzy Proletariackich). Niewierzący, cyniczny racjonalista. Ginie dokładnie tak, jak zapowiada Woland – poślizguje się na rozlanym oleju i wpada pod tramwaj. Jego głowa zostaje wykorzystana podczas balu jako kielich. Symbolizuje ślepą wiarę w materializm i karę za odrzucenie duchowości.
• Iwan Bezdomny (Ponyriow) to młody poeta, początkowo ateista i autor antyreligijnego poematu. Po spotkaniu z Wolandem trafia do szpitala psychiatrycznego, gdzie poznaje Mistrza. Przechodzi wewnętrzną przemianę, porzuca pseudonim i twórczość propagandową. W epilogu pracuje jako profesor historii, który wspomina tajemnicze wydarzenia i sny. Symbol duchowego dojrzewania i przemiany.
• Nikanor Iwanowicz Bosy to przewodniczący spółdzielni mieszkaniowej. Wchodzi w konflikt z Wolandem – zostaje złapany na przyjęciu łapówki. Przeżywa koszmarną wizję przesłuchania w zaświatach. Symbol zdemoralizowanego urzędnika, wciągniętego w system korupcji i obłudy.
• Stepan (Stiopa) Lichodiejew to dyrektor teatru Varieté, hulaka i oportunista. Zostaje porwany przez świtę Wolanda i w jednej chwili przeniesiony do Jałty. Ukazuje mechanizmy kariery i bezkarności w sowieckim systemie kultury.
• Rimski to dyrektor artystyczny teatru Varieté. Trzeźwo myślący, podejrzliwy. W obliczu działania mocy diabelskich zachowuje dystans i unika kontaktu z nieznanym. Przetrwał, bo nie dał się wciągnąć w szaleństwo. Symbol ostrożności i instynktu samozachowawczego.
• Warionucha to administrator teatru, który zostaje zamieniony w wampira po kontakcie z Hellą. Wcześniej próbuje tropić dziwne wydarzenia. Reprezentuje biurokrację i bezradność wobec nadnaturalnych sił.
• Baron Meigel to informator i donosiciel. Pracuje dla tajnych służb. Zdemaskowany przez Wolanda i jego świtę – zostaje zabity przez Azazella. Jego śmierć odbywa się podczas balu jako moralna egzekucja. Symbol zdrady i fałszu, skazanych na ostateczne unicestwienie.
• Bengalski to showman teatru Varieté, którego Woland upokarza i „pozbawia” głowy. Choć głowa wraca na miejsce, Bengalski kończy w szpitalu psychiatrycznym. Symbol nadęcia, pozorów i pustosłowia – artysty nieautentycznego, podległego systemowi.
• Andriej Fokicz Sokow to administrator restauracji w teatrze Varieté, przerażony zniknięciem finansów i działaniami świty Wolanda. Symbol człowieka uwikłanego w układy, zastraszonego przez chaos i nieprzewidywalność świata.

BOHATEROWIE DRUGO- I TRZECIOPLANOWI

• Banga – pies Piłata, wierny towarzysz, jedyne stworzenie, które kocha i które go uspokaja. Symbol wierności, czułości i głębokiego człowieczeństwa Piłata.
• Annuszka – lokatorka z ulicy Sadowej, która przypadkowo rozlewa olej słonecznikowy, doprowadzając do śmierci Berlioza. Jej postać to przykład ironicznego „losu” – potwierdzenie fatum i paradoksu.
• Siostra Małgorzaty i jej mąż – pojawiają się epizodycznie, symbolizują sztywną, mieszczańską mentalność i konformizm.
• Profesor Strawiński – dyrektor kliniki psychiatrycznej. Reprezentuje pozorny racjonalizm, ale też pewną łagodność i humanizm.
• Doktor Kuzmin – lekarz, którego odwiedza Warionucha po przemianie w wampira. Symbol bezsilności nauki wobec sił nadprzyrodzonych.
• Łastoczkin – podwładny Berlioza, który odkrywa chaos i zniszczenie w Massolicie. Symbol zwykłego urzędnika, który próbuje przetrwać w absurdzie.
• Archibald Archibaldowicz – dyrektor restauracji, eks-pirat, groteskowy i teatralny. Symbol teatralizacji życia i komizmu epoki.
• Frieda – kobieta, która w czasie balu błaga o odpuszczenie winy (udusiła dziecko chustką). Jej historia symbolizuje winę, sumienie i możliwość moralnej przemiany.

Jeśli to czytasz — daj mi znać na swoim ulubionym kanale:

Pełne opracowanie powieści „Mistrz i Małgorzata” Michaiła Bułhakowa, a w nim: streszczenie, informacje o rodzaju i gatunku literackim, czasie i miejscu akcji, problematyce, bohaterach, motywach literackich, symbolach, kontekstach. Plik ma 79 stron. Znajdziesz go w moim sklepie.

Jeśli to czytasz — daj mi znać na swoim ulubionym kanale:

Chcesz zapisać się na korepetycje?