Bunt i jego konsekwencje dla człowieka – wypracowanie maturalne i zasady oceniania

Bunt i jego konsekwencje dla człowieka to temat wypracowania maturalnego, który pojawił się na maturze podstawowej w maju 2024 r. W tym wpisie znajdziesz wszystko, co może Cię zainteresować na temat rozprawki Bunt i jego konsekwencje dla człowieka:

• zasady oceniania
  
• wyjaśnienie, o czym można napisać przy okazji tego tematu
  
• propozycje kontekstów
  
• przykładowe wypracowania z zasobów CKE
  
• podpowiedzi od ekspertów z CKE
  

Jeżeli szukasz gotowca, który wykorzystasz w swoim wypracowaniu, to mam dla Ciebie złą wiadomość – w tym wpisie tego nie znajdziesz.

Jeżeli jednak chcesz się nauczyć pisać doskonałe wypracowanie, to czytaj dalej, ponieważ pokażę Ci, co zrobić, żeby prawidłowo omówić ten temat.

Bunt i jego konsekwencje dla człowieka – wypracowanie maturalne

Zacznijmy od początku – czyli od tego, jakie zadanie przed Tobą stoi. Oto treść polecenia z matury w maju 2024 r.

Temat 1.
Bunt i jego konsekwencje dla człowieka.
W pracy odwołaj się do:

• lektury obowiązkowej – wybranej spośród lektur wymienionych na stronach 3 i 4 tego arkusza egzaminacyjnego
• innego utworu literackiego – może to być również utwór poetycki
• wybranych kontekstów.

Na co należy zwrócić szczególną uwagę podczas omawiania tego tematu?

Odpowiedź na to pytanie wynika wprost z uszczegółowienia zasad oceniania (czyli z pliku, który znajduje się w zasadach oceniania matury w maju 2024).

Wynika z tego, iż przy opracowaniu tematu Bunt i jego konsekwencje dla człowieka musisz:

1. odwołać się do lektury obowiązkowej (bez tego dostaniesz 0 punktów za wypracowanie)
   
2. przedstawić, na czym polegał bunt i omówić, jakie ten bunt miał konsekwencje dla jednostki lub zbiorowości (musisz omówić oba te elementy na przykładzie każdego utworu literackiego; jeżeli omówisz tylko jeden element, wówczas utwór zostanie wykorzystany co najwyżej częściowo funkcjonalnie)

Poniżej znajdziesz natomiast uszczegółowienie zasad oceniania tematu Bunt i jego konsekwencje dla człowieka (wraz z wyjaśnieniem pojęć kluczowych).

Bunt i jego konsekwencje dla człowieka – zasady oceniania

Poniżej znajdziesz uszczegółowienie zasad oceniania tego tematu. Dlaczego to ważne? Pamiętaj, iż dzięki uszczegółowieniu zasad oceniania możesz się dowiedzieć, co należało napisać, aby utwory literackie zostały uznane za omówione w pełni funkcjonalnie!

Uszczegółowienie zasad oceniania:

1. Rozumienie pojęć:
a) bunt
− sprzeciw, protest, opór jednostki/zbiorowości przeciwko komuś/czemuś; może mieć różny charakter, np. czynny, bierny
− namawianie do sprzeciwu, protestu, oporu jednostki/zbiorowości przeciwko komuś/czemuś konsekwencja – następstwo, rezultat/skutek czegoś (np. konsekwencje społeczne, psychologiczne, moralne, polityczne, ekonomiczne)

b) człowiek
− każda postać literacka (a w przypadku kontekstów – również np. filmowa), w tym postacie, które nie są ludźmi
− jednostka ALBO zbiorowość (grupa ludzi) / bohater zbiorowy / ludzkość (wymiar uniwersalny).

2. Temat wypracowania można zrozumieć i zrealizować na różne sposoby, np.:

• bunt i jego konsekwencje dla człowieka, który się buntuje
  
• bunt i jego konsekwencje dla człowieka, przeciwko któremu się zbuntowano
  
• bunt i jego konsekwencje dla ludzi z otoczenia buntownika.
  

3. Zdający może zrozumieć i zrealizować temat w inny sposób niż przykłady podane w pkt 2. o ile wypowiedź zdającego jest zgodna z tematem i z warunkami zadania, pracę należy oceniać.

4. Wypracowanie przynajmniej częściowo dotyczy problemu wskazanego w poleceniu, o ile w pracy zdający omówił:
a) bunt
ALBO
konsekwencje buntu
ORAZ
c) praca zawiera opinię albo uzasadnienie.

5. Utwór literacki uznaje się za wykorzystany w pełni funkcjonalnie, o ile zdający w argumentacji:
a) przedstawił bunt (np. sprzeciw/namawianie do sprzeciwu) jednostki/zbiorowości
ORAZ
b) omówił konsekwencje buntu dla jednostki/zbiorowości.

6. Utwór literacki uznaje się za wykorzystany częściowo funkcjonalnie, o ile zdający w argumentacji:
a) przedstawił bunt (np. sprzeciw/namawianie do sprzeciwu) jednostki/zbiorowości
ALBO
b) omówił konsekwencje buntu dla jednostki/zbiorowości.

7. Lektura obowiązkowa – dowolna lektura obowiązkowa, wybrana spośród lektur wymienionych na stronach 3 i 4 arkusza, ilustrująca zagadnienie sformułowane w temacie.

Źródło: Zasady oceniania rozwiązań zadań

Chcesz się dobrze przygotować do matury z języka polskiego?

Skorzystaj z mojego opracowania wszystkich 76 pytań jawnych na maturę ustną w 2026, 2027 i 2028 roku.

Pamiętaj, iż dobrze opracowane pytania jawne mogą Ci pomóc także podczas pisania wypracowania!

Baba radzi – co zrobić, aby napisać prawidłowe wypracowanie na temat: Bunt i jego konsekwencje dla człowieka? Utwory literackie

W pierwszej kolejności: zastanów się, w których znanych Ci utworach literackich pojawia się bunt. Proponuję, aby punktem wyjścia były poniższe pytania jawne na maturę ustną 2026-2028:

Mitologia (cz. I – Grecja):

Na podstawie tych pytań jawnych zastanów się, czym charakteryzował się bunt Prometeusza – z czego wynikał, jak się objawiał – oraz jakie miał konsekwencje dla jednostki (Prometeusza) i zbiorowości (ludzi):

4. Poświęcenie się w imię wyższych wartości. Omów zagadnienie na podstawie Mitologii (cz. I Grecja) Jana Parandowskiego. W swojej odpowiedzi uwzględnij również wybrany kontekst.

5. Problematyka winy i kary. Omów zagadnienie na podstawie Mitologii (cz. I Grecja) Jana Parandowskiego. W swojej odpowiedzi uwzględnij również wybrany kontekst.

Antygona:

Rozważ, czym charakteryzował się bunt Antygony i uwzględnij, wobec kogo buntowała się tytułowa bohaterka dramatu Sofoklesa. Nie zapomnij również o przedstawieniu konsekwencji jej buntu – zarówno dla niej samej, jak i dla Kreona i jego najbliższych.

8. Prawa boskie a prawa ludzkie. Omów zagadnienie na podstawie Antygony Sofoklesa. W swojej odpowiedzi uwzględnij również wybrany kontekst.

9. Człowiek wobec przeznaczenia. Omów zagadnienie na podstawie Antygony Sofoklesa. W swojej odpowiedzi uwzględnij również wybrany kontekst.

Romantyczność:

Zastanów się, jak można interpretować bunt Karusi wobec racjonalnego spojrzenia na rzeczywistość. Dlaczego dziewczyna nie słuchała? Czemu postrzegała świat inaczej niż starzec? Czy bunt zawsze musi mieć negatywne konsekwencje dla jednostki? Warto również na tym przykładzie zastanowić się nad tym, jakie konsekwencje miał bunt całego pokolenia romantyków wobec racjonalnego światopoglądu poprzednich pokoleń.

19. Świat ducha a świat rozumu. Omów zagadnienie na podstawie Romantyczności Adama Mickiewicza. W swojej odpowiedzi uwzględnij również wybrany kontekst.

Ballady Adama Mickiewicza:

Rozważ, jak zachował się strzelec ze Świtezianki Adama Mickiewicza. Czy złamaną przez niego obietnicę można uznać za bunt? jeżeli tak, to jakie konsekwencje ma bunt wobec zasad sprawiedliwości ludowej?

20. Na czym polega ludowa sprawiedliwość? Omów zagadnienie na podstawie znanych Ci ballad Adama Mickiewicza. W swojej odpowiedzi uwzględnij również wybrany kontekst.

Dziady cz. III:

Przypomnij sobie, którzy bohaterowie III części Dziadów wykazują się buntem. Pamiętaj, iż bunt możesz definiować na różne sposoby – zarówno jako bunt Konrada wobec Boga, jak i szerzej, jako bunt młodzieży polskiej wobec rosyjskiego zaborcy. Omów, na czym polegał bunt, jak się objawiał i z czego wynikał, a następnie opisz konsekwencje sprzeciwu dla jednostki i społeczeństwa. Dlaczego konsekwencje były takie, a nie inne?

21. Losy młodzieży polskiej pod zaborami. Omów zagadnienie na podstawie Dziadów części III Adama Mickiewicza. W swojej odpowiedzi uwzględnij również wybrany kontekst.

22. Mesjanizm jako romantyczna idea poświęcenia. Omów zagadnienie na podstawie Dziadów części III Adama Mickiewicza. W swojej odpowiedzi uwzględnij również wybrany kontekst.

23. Postawy społeczeństwa polskiego wobec zaborcy. Omów zagadnienie na podstawie Dziadów części III Adama Mickiewicza. W swojej odpowiedzi uwzględnij również wybrany kontekst.

24. Różne postawy człowieka wobec Boga. Omów zagadnienie na podstawie Dziadów części III Adama Mickiewicza. W swojej odpowiedzi uwzględnij również wybrany kontekst.

28. Czym dla człowieka może być wolność? Omów zagadnienie na podstawie Dziadów części III Adama Mickiewicza. W swojej odpowiedzi uwzględnij również wybrany kontekst.

29. Motyw samotności. Omów zagadnienie na podstawie Dziadów części III Adama Mickiewicza. W swojej odpowiedzi uwzględnij również wybrany kontekst.

Potop:

Bunt Andrzeja Kmicica wobec zastanego porządku może być dobrym punktem wyjścia do refleksji na temat buntu i jego konsekwencji dla człowieka w wypracowaniu maturalnym.

36. Postawy odwagi i tchórzostwa. Omów zagadnienie na podstawie znanych Ci fragmentów Potopu Henryka Sienkiewicza. W swojej odpowiedzi uwzględnij również wybrany kontekst.

Zbrodnia i kara:

Przy omówieniu tego tematu możesz również przeanalizować bunt Rodiona Raskolnikowa. Pomyśl, wobec czego buntował się młody student prawa – wobec jakiej rzeczywistości? Jak to argumentował? Dlaczego uważał, iż postępował słusznie? Następnie zastanów się, jakie konsekwencje miało zachowanie głównego bohatera powieści Fiodora Dostojewskiego.

39. Ile człowiek jest gotów poświęcić dla innych? Omów zagadnienie na podstawie Zbrodni i kary Fiodora Dostojewskiego. W swojej odpowiedzi uwzględnij również wybrany kontekst.

40. Co może determinować ludzkie postępowanie? Omów zagadnienie na podstawie Zbrodni i kary Fiodora Dostojewskiego. W swojej odpowiedzi uwzględnij również wybrany kontekst.

41. Motyw przemiany bohatera. Omów zagadnienie na podstawie Zbrodni i kary Fiodora Dostojewskiego. W swojej odpowiedzi uwzględnij również wybrany kontekst.

Przedwiośnie:

Czym charakteryzował się bunt Cezarego Baryki? Uwzględnij charakter młodzieńczego buntu i okoliczności, w których do tego doszło. W tym pomogą Ci poniższe pytania jawne dotyczące Przedwiośnia:

49. Wojna i rewolucja jako źródła doświadczeń człowieka. Omów zagadnienie na podstawie Przedwiośnia Stefana Żeromskiego. W swojej odpowiedzi uwzględnij również wybrany kontekst.

51. Młodość jako czas kształtowania własnej tożsamości. Omów zagadnienie na podstawie Przedwiośnia Stefana Żeromskiego. W swojej odpowiedzi uwzględnij również wybrany kontekst.

52. Rola autorytetu w życiu człowieka. Omów zagadnienie na podstawie Przedwiośnia Stefana Żeromskiego. W swojej odpowiedzi uwzględnij również wybrany kontekst.

53. Utopijny i realny obraz rzeczywistości. Omów zagadnienie na podstawie Przedwiośnia Stefana Żeromskiego. W swojej odpowiedzi uwzględnij również wybrany kontekst.

Proszę państwa do gazu:

Zastanów się, jak można scharakteryzować działanie matki, która chciała pozbyć się własnego dziecka, jako bunt. Czy nie jest to bunt wobec człowieczeństwa lub własnych instynktów? Dlaczego kobieta zdecydowała się na tak dramatyczny krok? Jakie były tego skutki?

56. „Człowiek zlagrowany” jako ofiara zbrodniczego systemu. Omów zagadnienie na podstawie utworu Proszę państwa do gazu Tadeusza Borowskiego. W swojej odpowiedzi uwzględnij również wybrany kontekst.

Inny świat:

W przypadku Innego świata jednym z najbardziej przydatnych fragmentów jest rozdział Ręka w ogniu. W oparciu o historię Kostylewa przemyśl, na czym polegał jego bunt wobec Sowietów i jakie miał konsekwencje dla jednostki.

58. Konsekwencje zniewolenia człowieka. Omów zagadnienie na podstawie znanych Ci fragmentów Innego świata Gustawa Herlinga-Grudzińskiego. W swojej odpowiedzi uwzględnij również wybrany kontekst.

Zdążyć przed Panem Bogiem:

Przemyśl, jaki stosunek do otaczającej ich rzeczywistości mieli mieszkańcy getta warszawskiego. Na czym polegał ich bunt wobec Niemców? Dlaczego byli skłonni zaryzykować życiem, choć wiedzieli, iż ich walka jest skazana na porażkę? Omów również konsekwencje buntu – one będą jednocześnie dobrym kontekstem historycznym.

59. Czy możliwe jest zachowanie godności w skrajnych sytuacjach? Omów zagadnienie na podstawie Zdążyć przed Panem Bogiem Hanny Krall. W swojej odpowiedzi uwzględnij również wybrany kontekst.

60. Zagłada z perspektywy świadka i uczestnika wydarzeń w getcie. Omów zagadnienie na podstawie Zdążyć przed Panem Bogiem Hanny Krall. W swojej odpowiedzi uwzględnij również wybrany kontekst.

Rok 1984:

Pomyśl, jakie cechy Oceanii budziły sprzeciw Winstona Smitha. Scharakteryzuj, wobec czego buntował się główny bohater utworu i jak objawiał się jego bunt. Następnie zastanów się, jakie konsekwencje dla Winstona miał jego sprzeciw wobec Wielkiego Brata.

67. Jak zachować wolność w państwie totalitarnym? Omów zagadnienie na podstawie utworu Rok 1984 George’a Orwella. W swojej odpowiedzi uwzględnij również wybrany kontekst.

Tango:

Na przykładzie postawy Artura zastanów się, przeciwko czemu buntował się główny bohater Tanga – co budziło jego sprzeciw, a także, jakie konsekwencje miała jego niezgoda na sytuację panującą w domu.

70. Bunt przeciwko porządkowi społecznemu. Omów zagadnienie na podstawie Tanga Sławomira Mrożka. W swojej odpowiedzi uwzględnij również wybrany kontekst.

72. Normy społeczne – ograniczają człowieka czy porządkują życie? Omów zagadnienie na podstawie Tanga Sławomira Mrożka. W swojej odpowiedzi uwzględnij również wybrany kontekst.

Temat rozważony? W takim razie teraz stwórz klucz interpretacyjny – zastanów się, które przykłady buntu mogą się ze sobą łączyć. Dzięki temu Twoja praca będzie sprawiała wrażenie przemyślanej. Pamiętaj, iż omawiane wątki powinny jakoś się ze sobą łączyć. Przeanalizuj zatem zagadnienie buntu i jego konsekwencji dla człowieka tak, aby przedstawić różnorodne argumenty, które będą razem tworzyć przemyślaną wypowiedź.

Chcesz się dobrze przygotować do matury z języka polskiego?

Skorzystaj z mojego opracowania wszystkich 76 pytań jawnych na maturę ustną w 2026, 2027 i 2028 roku.

Pamiętaj, iż dobrze opracowane pytania jawne mogą Ci pomóc także podczas pisania wypracowania!

Bunt i jego konsekwencje dla człowieka – jak należy zrealizować ten temat? Opinia ekspertów z CKE

Jeżeli dalej nie wiesz, jak się zabrać za ten temat wypracowania maturalnego, możesz również skorzystać z podpowiedzi przygotowanych przez ekspertów z CKE. Poniższa treść pochodzi ze sprawozdania CKE z 20 września 2024 r. i zawiera ekspercki komentarz na temat założeń tego tematu wypracowania.

Zadaniem zdającego wybierającego temat 1. było rozważenie w wypracowaniu kwestii buntu i jego konsekwencji. Poprawna realizacja tematu wymagała sformułowania własnego stanowiska oraz przedstawienia argumentacji spójnej z przyjętym rozstrzygnięciem, potwierdzającej zrozumienie problemu oraz znajomość wybranych utworów literackich, w tym lektury obowiązkowej, a także umiejętność wykorzystania kontekstów w wypowiedzi pisemnej.

Sformułowanie tematu Bunt i jego konsekwencje nie narzucało przyjęcia z góry określonego stanowiska. Niemal wszyscy piszący wyrażali je we wstępnym akapicie pracy w postaci tezy, potwierdzającej słuszność założonego poglądu.

Różnorodność zawartych w pracach argumentów świadczy o tym, iż piszący rozumieli
szeroko pojęcie bunt użyte w temacie – jako np.:

• sprzeciw wobec rządzących, wobec niesprawiedliwości albo zła
• opór w obliczu przemocy najeźdźcy, okupanta, opresora/ciemiężyciela
• niezgodę na mechanizmy społeczne ograniczające rozwój czy wolność człowieka
• kwestionowanie porządku świata
• protest wobec Boga na gruncie metafizyki.

Omawiając konsekwencje buntu, przedstawiano jego skutki zarówno dla osoby/zbiorowości buntującej się, jak i dla osób, wobec których się zbuntowano czy otoczenia buntownika lub grupy, której buntownik był reprezentantem. Brano pod uwagę m.in. następstwa społeczne, moralne, polityczne, duchowe buntu.

Bardzo często w zależności od motywacji, a także konsekwencji postawy buntowniczej zdający wartościowali bunt (altruistyczny/egoistyczny, budujący/ destrukcyjny, pozytywny/negatywny, afirmujący wartości/nihilistyczny). Wielu zdających dokonywało również klasyfikacji buntu ze względu na jego charakter, np. ukryty/jawny, czynny/bierny.

Temat wymagał od zdających rozważenia zarówno postawy buntu, jak i jej konsekwencji. Jeżeli zdający omawiał w pracy tylko jeden z tych aspektów w odniesieniu do danego utworu literackiego, to ten utwór uznawano za wykorzystany co najwyżej częściowo funkcjonalnie.

Abiturienci najczęściej trafnie dobierali materiał literacki dla uzasadnienia własnego stanowiska. Budowali argumenty w odwołaniu do wybranych lektur obowiązkowych (czego wymaga formuła egzaminu), np. Biblii, Mitologii Jana Parandowskiego, Antygony Sofoklesa, Makbeta Williama Szekspira, Konrada Wallenroda i III cz. Dziadów Adama Mickiewicza, Kordiana Juliusza Słowackiego, Nie-Boskiej Komedii Zygmunta Krasińskiego, Lalki Bolesława Prusa, Potopu Henryka Sienkiewicza, Zbrodni i kary Fiodora Dostojewskiego, Glorii victis Elizy Orzeszkowej, Przedwiośnia Stefana Żeromskiego, Dżumy Alberta Camusa, Roku 1984 George’a Orwella, Tanga Sławomira Mrożka, Innego świata Gustawa Herlinga-Grudzińskiego, reportażu Zdążyć przed Panem Bogiem Hanny Krall, Raportu o stanie wojennym Marka Nowakowskiego, ale także utworów spoza kanonu lektur (np. Nowy wspaniały świat Aldousa Huxleya, Folwark zwierzęcy George’a Orwella, Rewolucja Sławomira Mrożka), w tym również utworów z literatury popularnej. Obudowę kontekstową zdający konstruowali, odnosząc się najczęściej do literatury, a poza tym do koncepcji filozoficznych, historii, historii literatury czy biografii twórców.

Zdający jednak nie zawsze trafnie wybierali z przywołanego utworu literackiego te elementy fabuły, wydarzenia, wątki czy postaci, by za ich pomocą w sposób wyczerpujący omówić problem buntu, niekiedy również nie formułowali refleksji wiążących tekst z tematem, a zatem pozwalali, by powierzchowność zdominowała argumentację. Z kolei odniesienia do kontekstów niejednokrotnie pozostawały na poziomie informacji, nie pogłębiały ani nie rozwijały omawianego zagadnienia. Taki sposób wykorzystania utworu literackiego lub kontekstów oceniano co najwyżej jako częściowo funkcjonalny.

Źródło: SPRAWOZDANIE ZA ROK 2024, EGZAMIN MATURALNY, JĘZYK POLSKI, CKE, 20 WRZEŚNIA 2024 R., SS. 46-47.

Bunt i jego konsekwencje dla człowieka – przykładowa wypowiedź argumentacyjna

Wypowiedź argumentacyjna pochodzi ze sprawozdania CKE z 20 września 2024 r. Link do sprawozdania znajdziesz tutaj.

Bunt to wyraz sprzeciwu wobec panujących zasad bądź rządzących. Człowiek dokonuje aktu buntu, gdy pragnie pokazać swoje niezadowolenie. Buntownicy to ludzie czynu, czujący, że muszą wykazać się inicjatywą. Podejmują się działania pomimo wiedzy, iż mogą ich spotkać konsekwencje czynu. Obraz buntu został przedstawiony w takich utworach jak „Antygona” i „Zbrodnia i kara”. Na podstawie tych utworów można stwierdzić, iż bunt i jego konsekwencje różnią się w zależności od przesłanek bohatera oraz jego postawy.

Przebieg buntu i konsekwencji ukazał Sofokles w swoim dziele pt. „Antygona”. W tym dramacie miał miejsce sprzeciw tytułowej bohaterki, Antygony, wobec Kreona, władcy Teb. Buntowniczka pochowała swojego brata, który poległ podczas bitwy. Był to czyn zakazany, ponieważ jej bliski został uznany za zdrajcę, gdyż walczył po przeciwnej stronie. Brak pochówku według greckich wierzeń był chańbą i skazaniem na ciężkie życie pośmiertne.

Przyczyną buntu Antygony jest jej wiara – według niej każdy zmarły zasługuje na godny pochówek, a prawo boskie przewyższa ludzkie. Ten konflikt wartości przypomina filozoficzny spór o istotę prawa. Postawa Kreona odzwierciedla tą popierających pozytywizm prawniczy. Według niej ludzi obowiązuje jedynie prawo stanowione, narzucone przez rządzących. Antygona reprezentuje stronnictwo prawa naturalnego. Oznacza to, iż według niej człowiek podlega wiecznym zasadom, ustanowionym przez siłę wyższą (w jej przypadku to bogowie). Koncepcja prawa stanowionego twierdzi, iż można łamać wszelkie zasady, które nie są zgodne z tym naturalnym. Antygona tego właśnie dokonuje, gdy grzebie brata. Wie, iż za to przestępstwo obowiązuje kara śmierci, ale obrona własnych wartości jest dla niej ważniejsza od zachowania życia. Kreon skazuje bohaterkę, możnaby więc stwierdzić, iż konsekwencje jej czynu były tragiczne. Antygona osiągnęła jednak swój cel – ocaliła godność i życie wieczne brata oraz stanęła w obronie własnych wartości. Jej przykład pokazuje, iż buntownicy często są gotowi ponieść konsekwencje swoich czynów.

Bunt przeciwko panującym zasadom został ukazany również w powieści Fiodora Dostojewskiego, pt. „Zbrodnia i kara”. Jej bohater, Raskolnikow, podobnie jak Antygona sprzeciwia się prawom obowiązującym w społeczeństwie. Różni ich jednak natura czynu i jego konsekwencje. Rodion Raskolnikow przyjął postawę, która przypomina poglądy filozofa Nietzhe. Według niego prawa obowiązujące w społeczeństwie są opresyjne wobec jednostek wybitnych. Ludzie ponadprzeciętni mają więc prawo do popełniania czynów niezgodnych z powszechnymi zasadami moralnymi. Należy przyjąć postawę czynną i odrzucić moralność niewolników (czyli reszty społeczeństwa). Raskolnikow był mniemania, iż jest jednostką ponadprzeciętną. Z tego powodu uważał, iż może dokonywać czynów zakazanych dla innych. Ten pogląd jest jego uzasadnieniem decyzji o buncie. Swój sprzeciw wyraża aktem morderstwa chciwej lichwiarki. W ten sposób buntował się przeciwko zasadom i niesprawiedliwościom społecznym. Raskolnikow swoje pobudki uważał za szlachetne. Twierdził, iż dokonał zbrodni, ponieważ kobieta jest chciwa i okrutna. Po morderstwie lichwiarki bohater doświadcza konsekwencji czynu. Raskolnikow zaczyna popadać w obłęd. Choroba dotyka zarówno ciała, jak i umysł zbrodniarza. Zaczyna rozumieć, iż źle postąpił. Jego poglądy zawodzą wobec argumentów sumienia. Bohater osiąga spokój wewnętrzny dopiero gdy zwraca się ku Bogu i akceptuje pomoc wiernej Soni. Dzięki miłości i wierze zdrowieje na umyśle i ciele. Jego bunt miał również konsekwencje prawne, został zesłany na Sybir. O wiele cięższa była jednak dla niego choroba, której doświadczył bezpośrednio po zbrodni. Historia Raskolnikowa pokazuje złą stronę buntu. Świadczy o tym, iż niektórych zasad nie należy łamać. Czyny takie jak celowe pozbawienie życia nie mogą zostać wytłumaczone i usprawiedliwione w sposób rozumowy. „Zbrodnia i kara” to krytyka buntu, odradzająca popełnienie zbrodni w imię wartości. Przestrzega przed zgubnymi ideologiami pokazując jaki wpływ działanie pod ich wpływem ma na zdrowie psychiczne i fizyczne człowieka.

Na podstawie wymienionych przykładów można zauważyć dualizm aktu buntu. Może wyglądać tak jak ten Antygony, która w obronie godności swojej i brata popełniła przestępstwo. Wiedziała, jaka ją spotka kara i odważnie poświęciła własne życie dla swoich ideałów. Bunt Antygony można uznać za szlachetny, wzbudzający podziw. Natomiast Raskolnikow w akcie sprzeciwu popełnił czyn okrutny – dokonał morderstwa. Dostojewski pokazał, jak ciężkie są konsekwencje takiego działania. Historie tych bohaterów świadczą o tym, iż bunt potrafi przyjąć różne formy. Nie jest dobry ani zły – to jest zależne od pobudek i zachowania buntownika. Konsekwencje buntu również potrafią być niełatwe – a nie każdy jest tak gotów je ponieść jak Antygona.

Źródło: Sprawozdanie za rok 2024, Egzamin maturalny, Język polski, CKE, 20 września 2024 r., ss. 47-48.

Komentarz do przykładu 91.

Wypracowanie spełnia formalne warunki polecenia:

• nie zawiera błędu kardynalnego
• znajduje się w nim odwołanie do lektury obowiązkowej (Antygona Sofoklesa, Zbrodnia i kara Fiodora Dostojewskiego)
• dotyczy problemu wskazanego w poleceniu
• ma formę argumentacyjną.

Kompetencje literackie i kulturowe

Wypowiedź stanowi wnikliwą analizę problemu sformułowanego w poleceniu. Zdający
w pełni funkcjonalnie wykorzystał znajomość przywołanych utworów literackich, a także konteksty filozoficzne, dzięki czemu zbudował wieloaspektową argumentację, świadczącą o erudycji.

Sformułowane stanowisko ma postać wyrazistej tezy zaprezentowanej we wstępie wypracowania – zdający zdefiniował bunt jako sprzeciw wobec panujących zasad lub rządzących. Założył, iż ocena buntu, a także charakter jego konsekwencji różnią się w zależności od motywacji i postawy buntowników określonych przez niego jako ludzie czynu, wykazujący się inicjatywą.

Zdający funkcjonalnie wykorzystał dwie lektury obowiązkowe: Antygonę Sofoklesa oraz Zbrodnię i karę Fiodora Dostojewskiego.

Ukazał Antygonę działającą w obronie godności swojego brata i własnej, dzięki czemu dowiódł szlachetności jej postępowania. Omówił konsekwencje złamania przez Antygonę panującego prawa, konstatując, iż za godną podziwu obronę wartości płaci się najwyższą cenę – życia, zaakcentował przy tym tragizm bohaterki.

Następnie zdający porównał postawy Antygony i Rodiona Raskolnikowa. Zauważył, iż choć ten drugi również złamał prawo w imię buntu wobec niesprawiedliwości, to natura jego czynu – popełnienie zbrodni – budzi odrazę, a konsekwencje duchowe (w postaci obłędu bohatera) oraz prawne (zsyłka zbrodniarza na Sybir) dowodzą nikczemności jego postępowania. Zdający podsumował rozważania wnioskiem, iż ocena buntu zależy od jego formy, motywacji oraz konsekwencji.

Zdający pogłębił swoje rozważania, wpisując konflikt Antygony i Kreona w kontekst sporu pomiędzy perspektywami prawa naturalnego i prawa stanowionego, a także rozwinął zagadnienie uzasadnienia buntu Raskolnikowa, odwołując się do paraleli jego poglądów z filozofią Fryderyka Nietzschego.

Kompozycja wypowiedzi

Elementy treściowe zostały przez zdającego zorganizowane problemowo, podporządkowane zaprezentowanej tezie, czego potwierdzeniem jest ułożenie akapitów poświęconych kolejno różnorodnym postawom buntu wobec panujących zasad, tj. postawom różniącym się oceną moralną ze względu na motywacje buntownika, formę buntu oraz konsekwencje tego aktu.

Zdający nadał kompozycji swojej wypowiedzi charakter komparatywny, konsekwentnie szukając różnic (motywacje, przejawy, konsekwencje buntu) w podobieństwie (bunt w postaci złamania obowiązujących zasad).

Wypowiedź zdającego składa się z elementów tworzących logiczną, uporządkowaną i spójną całość, podporządkowaną rozważanemu problemowi i postawionej tezie.

Zdający konsekwentnie posługuje się stylem stosownym do sytuacji komunikacyjnej, wypowiedź zawiera struktury charakterystyczne dla oficjalnej odmiany polszczyzny pisanej.

Język wypowiedzi

W wypracowaniu występuje szeroki zakres środków językowych, tj.: zróżnicowana składnia, poprawne struktury składniowe:

• zdania pojedyncze, np.: Ten konflikt wartości przypomina filozoficzny spór o istotę prawa.
• zdania złożone, np.: Jej przykład pokazuje, iż buntownicy często są gotowi ponieść konsekwencje swoich czynów.
• zdania wielokrotnie złożone: Bohater osiąga spokój wewnętrzny dopiero gdy zwraca się ku Bogu i akceptuje pomoc wiernej Soni.
• równoważnik zdania, np.: „Zbrodnia i kara” to krytyka buntu, odradzająca popełnienie zbrodni w imię wartości.

Zastosowano także bogatą leksykę, np.: filozoficzny spór o istotę prawa; człowiek podlega wiecznym zasadom ustanowionym przez siłę wyższą; pozytywizm prawniczy; prawo stanowione; należy przyjąć postawę czynną i odrzucić moralność niewolników (czyli reszty społeczeństwa); poglądy zawodzą wobec argumentów sumienia; przestrzega przed zgubnymi ideologiami.