3 marca br. przypadała 150. rocznica jego urodzin. Zdaniem wielu był najlepszym prezydentem w historii miasta. W stolicy Wielkopolski rok 2025 jest rokiem Cyryla Ratajskiego. Również Sejm Rzeczypospolitej Polskiej złożył hołd „temu wielkiemu polskiemu patriocie, politykowi i organicznikowi”.
Prawnik
Cyryl Ratajski urodził się 3 marca 1875 roku w Zalesiu Wielkim, położonym niemal w połowie drogi między Krotoszynem a Gostyniem. Był synem Wojciecha i Teofili (z d. Filipowskiej). Miał starszego brata Władysława (ur. 1873). W wieku zaledwie czterech lat stracił ojca. Wdowa wraz z synami przeprowadziła się wówczas do Poznania. Tam w 1882 roku poślubiła Jana Drygasa, ze związku z którym na świat przyszło pięcioro dzieci: Stanisław (ur. 1884), Leon (ur. 1887), Marian (ur. 1890) oraz bliźniacy Alfons i Alfreda (ur. 1893).
Akt urodzenia Cyryla Ratajskiego, Urząd Stanu Kobylin, fot. Archiwum Państwowe w Lesznie
Młody Cyryl rozpoczął nauki najpierw w pruskiej szkole elementarnej, a następnie w Gimnazjum św. Marii Magdaleny. W 1896 roku po uzyskaniu świadectwa dojrzałości rozpoczął studia prawnicze w Berlinie. Cztery lata później zdał egzamin referendarski i rozpoczął praktykę. Pracował m.in. w Naumburgu, Halle i Torgawie. Krótko po zdaniu egzaminu asesorskiego (listopad 1905) przeprowadził się do Raciborza, gdzie rozpoczął pracę adwokata przy sądzie ziemskim.
Na Śląsku zaangażował się w działalność polityczną. 15 lutego 1908 roku w kościele św. Marcina w Poznaniu ożenił się z młodszą o dekadę Stanisławą, córką zamożnego przemysłowca – Romana Maya (1846–1887), właściciela fabryki nawozów fosforowych na poznańskiej Starołęce. W Raciborzu w listopadzie tego samego roku na świat przyszedł ich pierwszy syn – Ziemowit, a w 1912 roku już w Poznaniu urodził się Kordian.
Prezydent
W stolicy Wielkopolski Ratajski wpisany był jako adwokat przy sądzie ziemskim, jednak nie prowadził praktyki. Zaangażował się w sprawy fabryki chemicznej, której został współwłaścicielem. W 1913 roku m.in. z Bernardem Chrzanowskim powołał do życia Towarzystwo Krajoznawcze w Poznaniu.
Cyryl Ratajski – fotografia portretowa, fot. Narodowe Archiwum Cyfrowe
Po wybuchu I wojny światowej udało mu się uniknąć wcielenia do pruskiej armii. W 1916 roku został członkiem Tajnej Ligi Narodowej, a w 1918 roku Naczelnej Rady Ludowej (NRL). Powstanie wielkopolskie zastało go poza ojczyzną. W lutym 1919 roku wrócił do Poznania, gdzie aktywnie działał w Komisariacie NRL, m.in. kierował Wydziałem Handlu, Przemysłu i Komunikacji. Zaangażował się również w działalność Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk, którego był sekretarzem, a następnie podskarbim.
Od sierpnia 1919 roku do 25 kwietnia 1922 roku był dyrektorem Fabryki Chemicznej im. dra R. Maya. Po śmierci prezydenta Poznania Jarogniewa Drwęskiego (14.09.1921) Rada Miasta na nowego włodarza wybrała w dniu 22 marca 1922 roku Cyryla Ratajskiego. Miesiąc później, 26 kwietnia rozpoczął swoją 12-letnią kadencję, z krótką tylko przerwą od listopada 1924 roku do czerwca 1925 roku na czas sprawowania urzędu ministra spraw wewnętrznych w rządzie Władysława Grabskiego. Obowiązki prezydenta miasta przejął wówczas wiceprezydent Mikołaj Kiedacz.
Budowniczy
Ratajski ze swoim doświadczeniem prawnika i przedsiębiorcy gwałtownie wniósł nową jakość w zarządzaniu miastem.
„Mówił szybko, wyraźnie, krótko, z przekonaniem. Zaimponował mi. Z takim szefem warto pracować”
– pisał Władysław Czarnecki. Nowy prezydent od razu przystąpił do pracy. Doprowadził do uzyskania w Ministerstwie Wojny zgody na likwidację części dawnych fortyfikacji prawobrzeżnego Poznania i przekazania przez wojsko tych terenów miastu. Za jego sprawą w 1925 roku stolica Wielkopolski niemal dwukrotnie zwiększyła swoją powierzchnię: przyłączono wówczas Dębiec, Główną, Komandorię, obszar dworski Naramowice, Rataje, Starołękę Małą oraz Winiary. Osiem lat później częścią miasta stały się także Golęcin, Sołacz Dwór oraz Sytkowo.
Cyryl Ratajski, fot. Narodowe Archiwum Cyfrowe
Aby sprostać rosnącej liczbie mieszkańców, w ciągu pięciu lat od 1923 roku do 1928 w Poznaniu zbudowano ponad 850 mieszkań. istotną sprawą było także zapewnienie komunikacji w mieście, w tym celu w 1925 roku uruchomiono komunikację autobusową, a w 1930 roku otwarto pierwszą w Polsce linię trolejbusową. Rozbudowano również istniejące linie tramwajowe. W 1927 roku w stolicy Wielkopolski oddano do użytkowania spalarnię śmieci, a w 1929 roku elektrownię miejską. Poznań pod koniec lat dwudziestych XX wieku był wielkim placem budowy; na Powszechną Wystawę Krajową (1929) zbudowano ponad 100 budynków – pawilony targowe, Dworzec Zachodni, Hotel Polonia, Collegium Chemicum i Collegium Anatomicum, to tylko niektóre z nich.
W 1934 roku Ratajski, mimo iż został wybrany na prezydenta miasta, to jednak nie został zatwierdzony przez ministra spraw wewnętrznych. Po wybuchu II wojny światowej i ucieczce ówczesnego włodarza Poznania Erwina Więckowskiego został komisarycznym prezydentem, jednak niedługo zmuszono go do przekazania władzy w ręce niemieckie. W grudniu 1940 mianowany został Delegatem Rządu RP na Generalne Gubernatorstwo. Zmarł 19 października 1942 roku w Warszawie. Pochowano go na Powązkach pod wymyślonym nazwiskiem Celestyna Radwańskiego. Dwadzieścia lat później jego szczątki sprowadzono do Poznania i pochowano na Cmentarzu Zasłużonych Wielkopolan. Od 1990 roku dawny plac Młodej Gwardii nosi imię Cyryla Ratajskiego, a na jednym z budynków znajduje się tablica poświęcona prezydentowi. W 2002 roku na placu Andersa odsłonięto jego pomnik.
Bibliografia:
Zbigniew Dworecki, „Poznaniacy w Radzie Ludowej na Miasto Poznań i w Naczelnej Radzie Ludowej oraz ich kariery polityczne”, „Kronika Miasta Poznania: kwartalnik poświęcony problematyce współczesnego Poznania”, nr 4/1998, Wydawnictwo Miejskie, Poznań 1998
Przemysław Matusik, „Historia Poznania”, t. 3, Wydawnictwo Miejskie Posnania, Poznań 2021
Andrzej Zarzycki, „Cyryl Ratajski”, „Kronika Miasta Poznania: kwartalnik poświęcony problematyce współczesnego Poznania”, nr 1/1989, Wydawnictwo Miejskie, Poznań 1989
„Ilustracja: tygodnik aktualności z całego świata”, nr 18, 30.04.1927
Uchwała Rady Miasta Poznania nr VII/88/IX/2/2024 z dnia 2024-09-03
Archiwum Państwowe w Poznaniu, Zespół Urząd Stanu Cywilnego Poznań – obwód miejski, Księga małżeństw, 1882, sygnatura 53/1926/0/2/107, akt ślubu numer 137; Księga urodzeń, 1884, sygnatura 53/1926/0/1/135, akt urodzenia nr 1915; Księga urodzeń, 1887, sygnatura 53/1926/0/1/228, akt urodzenia nr 582; Księga urodzeń, 1890, sygnatura 53/1926/0/1/179, akt urodzenia nr 1033; Księga zgonów, 1891, sygnatura 53/1926/0/3/255, akt zgonu nr 472; Księga urodzeń, 1893, sygnatura, 53/1926/0/1/279, akt urodzenia nr 1518 i 1519
