„Pastorałka” Leona Schillera na Wolnych Lekturach

Od 1 stycznia 2025 roku twórczość Leona Schillera znajduje się w domenie publicznej. Schiller był reżyserem, inscenizatorem, dyrektorem teatru, pedagogiem, działaczem teatralnym, kompozytorem, pieśniarzem, tłumaczem, krytykiem i historykiem teatru, twórcą scenariuszy teatralnych i słuchowisk radiowych. Był autorem Pastorałki, która premierę miała 24 grudnia 1922 roku w Teatrze Reduta w Warszawie. Tekst tego misterium ludowego od dziś dostępny jest na Wolnych Lekturach.

Religijne misterium w połączeniu z ludową prostotą i kolorowym folklorem. Ryzykowne? Nie, widowiskowe!

W Pastorałce Schillera spotykamy się z historią dobrze znaną z Ewangelii Nowego Testamentu i tradycji katolickiej — Archanioł zwiastuje, Chrystus rodzi się w ubogiej stajence, przybywają pastuszkowie oraz mędrcy ze Wschodu, a okrutny Herod zarządza rzeź niewiniątek. Tym razem jednak równie ważne, jak sacrum, staje się profanum. Pastuszkowie, którzy odwiedzają nowo narodzone Dzieciątko, zyskują imiona i wizerunki, a ich droga do Betleem staje się jakby trochę bardziej znana… Korydon, Dameta, Maścibrzuch i inni przybywają z różnych kierunków na mapie… Polski. Ich postaci i zachowania są swojskie, dzięki czemu pokorni Pastuszkowie z jasełkowych scen stają się wreszcie autentyczni, żywi, a choćby bliscy.

Dla dzisiejszego odbiorcy Pastorałka Schillera to utwór pozwalający zanurzyć się w świecie nie tyle historii przedstawionej w tekście, ile w jej formie — doświadczyć ludowego misterium, języka, którym posługują się kolędnicy z prostego ludu, a choćby podejrzeć ich autentyczne zachowania.

Pastorałka Leona Schillera z muzyką Jana Adama Maklakiewicza to misterium ludowe, wystawione na scenie po raz pierwszy w Teatrze Reduta w Warszawie w 1922 roku. Utwór, zanim otrzymał ostateczny tytuł i kształt, był wielokrotnie wystawiany na scenie (już od 1919 roku) jako Szopka staropolska. Misterium do dziś należy do najbardziej znanych dzieł Schillera, a przez ponad sto lat istnienia było wielokrotnie wystawiane na różnych scenach w reżyserii i w obsadzie największych nazwisk teatru polskiego.

Zarówno scenariusz widowiska, jak i muzyka opierają się na tradycyjnych tekstach ludowych, kolędach i pieśniach bożonarodzeniowych, a także nawiązują do szopek krakowskich i ludowych inscenizacji.

Tematem Pastorałki jest oczywiście narodzenie Jezusa Chrystusa. Wszystkie role — zarówno Maryi i Josepha, jak i pastuchów — odgrywane są przez kolędników. Tekst misterium opatrzony jest licznymi didaskaliami, gdzie szczegółowo opisane są m.in. scenografia, kostiumy i ruch sceniczny aktorów. To utwór obrazowy i wyrazisty — sama lektura Pastorałki Schillera to już niemal doświadczenie uczestnictwa w spektaklu.

Opracowanie redakcyjne i przypisy: Aleksandra Kopeć-Gryz, Aleksandra Sekuła.

Dofinansowano ze środków Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego pochodzących z Funduszu Promocji Kultury – państwowego funduszu celowego.