„Zmarł Janusz Wiśniewski – reżyser teatralny, scenograf, autor grafik, rysunków i plakatów, twórca teatru autorskiego o charakterystycznym instrumentarium, ogromnej plastyczności i niepodrabialnym, wyrazistym stylu, czerpiącego z największych dokonań światowej literatury; w latach 2003-2011 dyrektor naczelny i artystyczny Teatru Nowego w Poznaniu” – przekazano w pożegnalnym komunikacie Teatru Nowegoepoznan.pl.
Janusz Wiśniewski był uznawany za jednego z najbardziej oryginalnych twórców polskiego teatru. Przez dekady współtworzył legendę poznańskiego Teatru Nowego, a jego autorskie spektakle o wyjątkowym stylu zdobyły uznanie także poza granicami kraju . Jako reżyser, scenograf i autor opraw plastycznych swoich przedstawień stworzył unikatowy język sceniczny, łącząc słowo, obraz, muzykę i symbolikę w sposób niepodobny do innych
Kariera teatralna i styl artystyczny
Janusz Wiśniewski urodził się 1 lipca 1949 roku w Świdwinie . Ukończył studia polonistyczne na Uniwersytecie Warszawskim (1974) oraz Wydział Reżyserii PWST im. Aleksandra Zelwerowicza w Warszawie (1979) . Jeszcze podczas studiów zadebiutował jako reżyser – w 1978 roku wystawił Dom Bernardy Alba Federica Garcíi Lorki w Teatrze Powszechnym w Warszawie . Rok później, na zaproszenie Izabelli Cywińskiej, wyreżyserował w Teatrze Nowym w Poznaniu Balladynę Juliusza Słowackiego (1979), co zapoczątkowało jego wieloletni związek z poznańską sceną .
W swoich wczesnych poznańskich spektaklach Wiśniewski wypracował oryginalny styl inscenizacyjny. Czerpał inspiracje z teatralnej awangardy oraz różnych konwencji widowiskowych – od teatru jarmarcznego i kabaretu po rewię i cyrk l. Chętnie odwoływał się także do popkultury i ikonografii współczesnej (m.in. komiksu, reklamy czy pop-artu) . Jego przedstawienia cechowała ogromna plastyczność obrazów scenicznych połączona z głęboką warstwą literacką – reżyser często sięgał po klasyczne teksty światowej literatury, nadając im własny, metaforyczny wyraz . Wiśniewski sam projektował scenografię do swoich spektakli i tworzył ich oprawę graficzną (plakaty, rysunki), dzięki czemu jego teatr miał spójny, autorski charakter . Krytycy porównywali go do wielkich wizjonerów polskiej sceny, nazywając duchowym spadkobiercą Tadeusza Kantora i Józefa Szajny .
Do najgłośniejszych przedstawień Wiśniewskiego z lat 80. należały m.in.:
- „Panopticum à la Madame Tussaud” (1982) – surrealistyczna opowieść o współczesnym człowieku zmagającym się z lękami, pokusami i cierpieniem
- „Koniec Europy” (1983) – spektakl łączący elementy groteski, czarnej farsy i apokaliptycznej wizji upadku cywilizacji .
- „Modlitwa chorego przed nocą” (1987) – inscenizacja złożona z cytatów z Biblii, Brunona Schulza, Szekspira i innych, często określana jako manifest teatru plastycznego .
W 1988 roku reżyser przeniósł swoją działalność do Warszawy i założył własny zespół – Zespół Teatralny Janusza Wiśniewskiego im. św. Józefa . W ramach tej grupy powstały dwa autorskie przedstawienia w Centrum Sztuki Studio: Olśnienie (1989, inspirowane prozą Lwa Tołstoja) oraz Życie jest cudem (1992, na podstawie twórczości Brunona Schulza) . W kolejnych latach Wiśniewski reżyserował także za granicą – przede wszystkim w teatrach Niemiec – oraz na polskich scenach operowych . Jego spektakle prezentowane były na najważniejszych festiwalach teatralnych w Europie, zdobywając nagrody i uznanie międzynarodowej krytyki .
Dyrekcja Teatru Nowego i ostatnie lata
Do Poznania Janusz Wiśniewski powrócił w 2003 roku, obejmując stanowisko dyrektora artystycznego Teatru Nowego im. Tadeusza Łomnickiego . Funkcję tę pełnił do 2011 roku, a okres jego dyrekcji obfitował w nowatorskie inscenizacje klasycznych dzieł dramatycznych. Na deskach poznańskiego teatru za jego kadencji wystawiono m.in. “Wesele” Stanisława Wyspiańskiego (premiera 2001), “Operę kozła” – eksperymentalną adaptację powieści Czyż nie dobija się koni? Horace’a McCoya (2004), a także szekspirowskie tragedie: “Król Ryszard III” (2003), “Romeo i Julia” (2005) oraz “Burza” (2008) . Szczególnym powodzeniem cieszył się inscenizowany przez Wiśniewskiego “Faust” Johanna Wolfganga Goethego (2005), zaliczany do najważniejszych spektakli Teatru Nowego tamtego okresu . Prace reżysera w tym czasie wyróżniały się rozmachem inscenizacyjnym, niezwykłą dbałością o stronę wizualną oraz głębokim przesłaniem filozoficznym .
W 2011 roku, w uznaniu zasług dla polskiej kultury teatralnej, Janusz Wiśniewski został odznaczony Srebrnym Medalem Zasłużony Kulturze Gloria Artis . Po odejściu z Teatru Nowego nie zaprzestał działalności twórczej – w kolejnych latach reżyserował przedstawienia na scenach Warszawy, Łodzi i Wrocławia l. W 2019 roku Teatr Polski w Warszawie wystawił jego ostatni spektakl, monumentalne “Dziady”według dramatu Adama Mickiewicza
Współpracownicy i aktorzy podkreślają, iż Janusz Wiśniewski miał niezwykle konsekwentną i oryginalną wizję teatru. Aktorka Teatru Nowego Antonina Choroszy wspominała pracę z nim jako wyjątkowe doświadczenie, wymagające od artystów całkowitego zanurzenia w autorskiej konwencji reżysera . Jego spektakle bywały określane jako kontrowersyjne, ale publiczność przyjmowała je z entuzjazmem i owacjami na stojąco . Choroszy zaznaczyła, iż ceniła w Wiśniewskim ogromną erudycję i fakt, iż dzięki niemu miała szansę przemawiać ze sceny słowami wielkich poetów, takich jak Robert Frost czy Edgar Allan Poe
Śmierć Janusza Wiśniewskiego to ogromna strata dla polskiej kultury. Odszedł artysta o niepowtarzalnym stylu, który na stałe zapisał się w historii teatru. Zostawił po sobie bogaty dorobek artystyczny, który wciąż inspiruje kolejne pokolenia twórców. Bliskim Artysty poznański Teatr Nowy przekazał wyrazy głębokiego współczucia , a środowisko teatralne żegna go jako jedną z najbarwniejszych i najbardziej oryginalnych postaci polskiej sceny
