Nie tylko sanah i Podsiadło. Wybieramy najlepsze filmy koncertowe

Za sprawą nowych kanałów dystrybucji ponownie powraca moda na dokument "Stop Making Sense". Według danych dystrybutora A24, który pokazuje film w USA, choćby 60% dzisiejszych widzów nie było jeszcze na świecie, gdy David Byrne i spółka wchodzili na scenę Pantages Theatre w Hollywood. Nakręcony w przeciągu czterech wieczorów (13-16 grudnia 1983) koncert zawiera wykonania największych hitów zespołu – od wczesnego singla "Psycho Killers" po utwory z najnowszego albumu "Speaking in Tongues". Reżyser Jonathan Demme ("Milczenie owiec") perfekcyjnie poprowadził opowieść przez całą produkcję, oddając zarówno niezwykły charakter koncertu, jak i zachwyt muzyką Talking Heads. Dziś produkcję uważa się za jeden z najlepszych filmów koncertowych w historii. Choćby z tego względu to seans obowiązkowy nie tylko dla fanów zespołu. Zresztą po zakończonym seansie obojętny stosunek do grupy może bardzo gwałtownie się zmienić.

Najsłynniejszy festiwal w historii muzyki doczekał się filmowej rejestracji, na którą zasługiwał. Dokument Michaela Wadleigha "Woodstock" jest zarówno rozrywką, jak i dokumentem historycznym, który pokazuje ważne wydarzenie dla pokoleń – nie tylko z punktu widzenia muzyki. Centralną częścią pozostają występy największych gwiazd końca lat 60., zaś przez cały film równie ważne pozostaje pokazywanie uczestników festiwalu. Dzięki całościowej rejestracji – pokazywaniu zaplecza festiwalu, problemów, z jakimi mierzyli się organizatorzy oraz uczestnicy – sam widz czuje przynależność do tego konkretnego momentu w czasie. Produkcja otrzymała Oscara za najlepszy film dokumentalny. Nad efektem końcowym pracował m.in. Martin Scorsese i jego wieloletnia montażystka Thelma Schoonmaker.

W czasie swojej długiej kariery Scorsese uwielbiał powracać do wątków związanych z muzyką popularną. Nie tylko wplatał ją do filmów, ale realizował też dokumenty dotyczące wykonawców. Jego pierwszym pełnometrażowym dziełem dotyczącym właśnie nagrania z koncertu stał się "Ostatni walc". Reżyser zarejestrował pożegnalny koncert kanadyjskiej grupy rockowej The Band, jaki miał miejsce w San Francisco w Dzień Dziękczynienia 1976 roku. Na scenie do formacji dołączają takie osobistości jak Bob Dylan, Eric Clapton, Neil Diamond, Joni Mitchell, Van Morrison, Ringo Starr, Muddy Waters czy Neil Young. Produkcja skupia się na dziejowym momencie, pokazując przemijanie powolne ery rock’n’rolla. Takich pożegnań będzie w karierze Scorsesego jeszcze kilka. Identyczne poczucie końca dominuje w dokumentach "Rolling Stones w blasku świateł" czy "George Harrison".

Nagrania koncertów z Holandii i Belgii z czerwca 1983 posłużyły jako podstawa dokumentu "Prince na estradzie". Artysta zdecydował się na sfilmowanie swojego występu w trakcie europejskiej trasy, gdyż jego album o tym samym tytule zdobył popularność jedynie na rynkach zagranicznych. Taka forma rozpromowania krążka nie odmieniła wyników sprzedaży, a do muzycznej klapy dołączyła frekwencyjne rozczarowanie w kinach. Gdy kasety z filmem trafiły do obiegu, fani muzyka w Europie przyjęli go bardzo pozytywnie. Krytycy zwracali uwagę na narracyjną wartość nagranego show i na Prince’a – nie tylko piosenkarza, ale przede wszystkim utalentowanego aktora. W rzeczywistości koncert trwał znacznie dłużej, a artysta uraczył publikę swoimi największymi hitami. Film trwa jednak 85 minut, a z koncertu wycięto prawie wszystkie piosenki, które nie znalazły się na płycie.

Epokowe wydarzenia w polskiej muzyce również mają swoją ekranową reprezentację. Dokument Piotra Łazarkiewicza "Fala" pokazuje Festiwal Muzyków Rockowych w Jarocinie zorganizowany w 1985 roku. Poprzednicy z USA pokazali, iż muzyka na scenie jest czymś więcej niż tylko rozrywką dla młodych ludzi. Reżyser dokładnie unaocznia koncerty widziane oczami publiki oraz oczami mediów i władzy. Dzięki zestawieniu perspektyw wyłania się ich niedopasowanie, na którym rodzi się pokoleniowy konflikt. Cenzura wprowadziła film do kin, ale okroiła jego smutny wydźwięk. Pełna wersja jest dostępna od 2005 roku i jeszcze dobitniej pokazuje, dlaczego ówczesna młodzież utożsamiała muzykę z nieznanym poczuciem całkowitej wolności.

Historia wprowadzenia "Amazing Grace: Aretha Franklin" na ekrany kin pokazuje, iż świetne koncerty potrafią przeleżeć na półkach przez dekady. Od nagrania do pokazania światu występu Królowej Soulu minęło prawie pół wieku. Najpierw problemem dla Sydneya Pollacka, który zajmował się realizacją, była synchronizacja dźwięku z obrazem. Po ponad 30 latach w magazynie studia Warner Bros. Alan Elliott wykupił materiał, postanowił się na nim pochylić i dokończyć dzieło zmarłego poprzednika. Wtedy na drodze stanęła sama artystka, która pozwami blokowała pokazy filmu. Dopiero po śmierci Franklin jej rodzina dogadała się z filmowcem. Dzięki ugodzie poznaliśmy szczegóły sesji nagrania tytułowego albumu. Choć w burzliwym procesie produkcyjnym na zebranym materiale zabrakło twórczego stempla, ekran działa jak wehikuł czasu, za pomocą którego ponownie może wybrzmieć sama muzyka i jej wykonawczyni.

"Monterey Pop" jest kolejnym przedstawicielem filmu o złotych latach amerykańskiej muzyki popularnej. ale bez wizji D.A. Pennebakera pozostałe muzyczne produkcje z tej listy nie byłyby takie same. Razem z o dwa lata starszym "The Rolling Stones: Gimme Shelter" braci Maysles (kierujący dokument koncertowy w stronę opowieści o tragedii: na festiwalu ginie jeden z uczestników raniony nożem przez członka gangu motocyklowego Hell’s Angels) dokument łączył realizację w duchu direct cinema z kontrkulturowym duchem ówczesnej muzyki. Na ekranie pojawiają się tacy wykonawcy jak Janis Joplin, Otis Redding, Jimi Hendrix czy zespół Jefferson Airplane. Podobnie jak w przypadku Woodstocku muzyka stanowi pomost pomiędzy społecznym ruchem i rozrywką. Wydarzenie uchwycone lekkimi kamerami na taśmie 8 mm połączyło małe miasteczko w Kalifornii z całym światem w przededniu wielkich społecznych napięć.

Gdy na północy stanu Nowy Jork rozgrywał się Woodstock, w samym mieście miejsce miał znacznie rzadziej wspominany festiwal. Dokument "Summer Of Soul" opowiada o losach Harlem Cultural Festival, który zbierał całą społeczność dzielnicy i dla niej okazał się równie epokowym wydarzeniem co słynny weekend koncertów na północy. Filmowcy sięgają do 40 godzin materiałów nagranych w trakcie imprezy i uzupełniają je o współczesne wywiady, dostarczające ważnego kulturowego i społecznego kontekstu. Wychodząc poza ramy nagrania z koncertu film zyskał sobie pokaźne grono fanów. Zdobył wiele z najważniejszych nagród sezonu, w tym Oscara i Grammy.

"Renaissance: A Film by Beyoncé" został kolejnym projektem w karierze jednej z najpopularniejszych współczesnych artystek. Kronika ostatniej trasy koncertowej dokumentuje jej niebywały sukces. Wpływy ze sprzedaży biletów na koncerty przekroczyły pół miliarda dolarów. Uczestniczyło w nich ponad 2,7 mln fanów piosenkarki. Wokalistka pokazuje show na najwyższym światowym poziomie, zachwycając fanów efektowną choreografią i muzyką, która staje się centralnym elementem multimedialnego show. Widzowie mogą zajrzeć też za kulisy przedsięwzięcia i zobaczyć, jak powstaje takie widowiskowe przedstawienie.

Z formułą dokumentu koncertowego postanowili zabawić się członkowie grupy Beastie Boys. Podczas wyprzedanego koncertu w nowojorskiej hali Madison Square Garden 50 widzów otrzymało od obsługi kamery wideo, które miały przez cały koncert rejestrować wydarzenie. Z zebranego materiału utworzono prawdziwe doświadczenie, relację z wnętrza tłumu, a nie, jak robią to inni filmowcy, nakręconego z pominięciem widzów. "Awesome; I Fuckin’ Shot That!" oddało głos fanom, a takie podejście okazało się ciekawym eksperymentem, wspartym przez świetny występ zespołu i atmosferę wewnątrz hali widowiskowej.