Muzeum Wikliniarstwa i Chmielarstwa w Nowym Tomyślu

kulturaupodstaw.pl 5 godzin temu

Zdjęcie: fot. M. Dachtera

„Poza Wołyniem i Lubelskiem jedynie powiat nowotomyski położony na zachodnich krańcach Polski może poszczycić się sławną uprawą chmielu oraz doskonałą jakością wikliny. Idealne warunki glebowe i klimatyczne wpłynęły na rozwój uprawy chmielu i wikliny. Chmiel nowotomyski już dawno przed [pierwszą] wojną był znany na rynkach światowych ze swej doskonałości i już sama nazwa »chmiel nowotomyski« robiła mu reklamę. […] Od kilku lat realizowane są [tu] targi chmielarskie. […] Targi połączone były z pierwszym pokazem wikliny nowotomyskiej, której doskonały gatunek oraz jakość towaru znalazły nabywców” – pisano w 1936 roku w „Informatorze Urzędowym Powiatu Gnieźnieńskiego”.

Historia uprawy wierzby i chmielu w tym miejscu jest jednak znacznie starsza. Możemy ją poznać dzięki Muzeum Wikliniarstwa i Chmielarstwa w Nowym Tomyślu. Placówka ta została utworzona w maju 1985 roku na terenie Parku Kultury i Wypoczynku (obecnie park im. Feliksa Szołdrskiego) jako oddział Muzeum Narodowego Rolnictwa i Przemysłu Rolno-Spożywczego w Szreniawie.

Osadnicy olęderscy

Przypuszcza się, iż uprawę chmielu w rejony nowotomyskie przywieźli w pierwszej połowie XV wieku osadnicy z Czech. Pewne jest natomiast, iż uprawiali go już na pewno przybywający w te tereny od XVIII stulecia osadnicy olęderscy. Około 1700 roku założyli pierwszą osadę Sękowo, a w kolejnych latach m.in. Glinno i Paproć (1701), Przyłęk (1704) i Boruję Starą (1705). Łącznie na ziemi nowotomyskiej powstało kilkanaście osad, a ostatnią z nich była Nowa Boruja w 1795 roku.

fot. M. Dachtera

Przybywała przede wszystkim ludność niemiecka, a także czeska. Typowa zagroda olęderska składała się najczęściej z domu i dwóch budynków gospodarczych. Osady kolonistów otrzymywały przywileje warzenia piwa na własne potrzeby. W 1778 roku Feliks Szołdrski, właściciel tych ziem erygował parafię protestancką i zbudował kościół, a kilka lat później, na mocy przywileju króla Stanisława Augusta z 1786 roku założył miasto Nowy Tomyśl.

Rozwój chmielarstwa w tym rejonie nastąpił w 1837 roku wraz z przybyciem Józefa Jakuba Flatau, który wyhodował cenioną odmianę chmielu pod nazwą „Nowotomyski”. Od 1849 roku w Nowym Tomyślu organizowane były targi chmielarstwa.

Osadnicy olęderscy przywieźli ze sobą również umiejętność uprawy wikliny. Ziemia nowotomyska obfitowała w dogodne warunki do jej uprawiania (bagna). W 1885 roku mieszkaniec Trzciela – Ernst Hoedt przywiózł z Ameryki Północnej bardzo cenną odmianę wikliny zwaną amerykanką. W latach dwudziestych XX wieku z uwagi na opłacalność nastąpił rozwój upraw wikliny. Niestety podczas II wojny światowej wiele z nich zostało zniszczonych. Po wojnie rozpoczęto ich odbudowywanie.

Trabant z wikliny

Nowotomyskie muzeum mieści się w dwóch budynkach. Jednym z nich jest olęderski dom mieszkalny zbudowany pod koniec XVIII wieku. Do 1977 roku stał on przy ulicy Poznańskiej (II Armii Wojska Polskiego) w Nowym Tomyślu, po czym został przeniesiony i zrekonstruowany na terenie Parku Kultury i Wypoczynku z przeznaczeniem na siedzibę muzeum. W salach na parterze umieszczono ekspozycję poświęconą historii wikliniarstwa i plecionkarstwa, a także odmianom wikliny.

fot. M. Dachtera

Na wystawie znajdziemy m.in. meble z wikliny oraz narzędzia służące do jej uprawy. Z kolei ekspozycja na poddaszu poświęcona została chmielarstwu. Drugi budynek muzealny to zbudowana w 2006 roku stodoła z tremplem, czyli wysokim poddaszem wzorowana na budynkach osadników olęderskich. W jej wnętrzach możemy zwiedzać dwie wystawy: „Kosze dawniej i dziś – 100 lat polskiego wzornictwa plecionkarskiego” oraz „Artystyczne i użytkowe formy wiklinowe”.

Oprócz tytułowych koszy znajdziemy tam również meble i inne przedmioty codziennego użytku oraz formy artystyczne. Uzupełnieniem ekspozycji w budynkach są wiklinowe obiekty na zewnątrz, wśród nich m.in. trabant (!). Placówka organizuje wydarzenia poświęcone wiklinie i chmielarstwu, m.in. lekcje muzealne zatytułowane „Od patyka do koszyka”, „Historia wikliną przeplatana”, „Jak to z chmielem bywało” oraz „Olędrzy nowotomyscy, pochodzenie, historia kolonizacji”.

Wigloo

Spacerując po Nowym Tomyślu, znajdziemy wiele wiklinowych obiektów, zdobiących ulice, skwery czy parki. Najbardziej charakterystycznym z nich jest bez wątpienia ogromny kosz na placu Niepodległości. Jego wymiary (20 metrów długości, 10 metrów szerokości i 9 metrów wysokości) czynią go największym tego typu obiektem na świecie, co potwierdzone zostało wpisem do Księgi rekordów Guinnessa. Warto dodać, iż plecionkarze pobili w ten sposób własny rekord, należący do kosza, który wykonali w 2000 roku z okazji rocznicy millenium państwa polskiego.

fot. M. Dachtera

W 2008 roku w parku im. Feliksa Szołdrskiego, w pobliżu muzeum ustawiono imponujące igloo z wikliny zwane „Wigloo”. Obiekt ten został wypleciony z okazji I Światowego Festiwalu Wikliny i Plecionkarstwa. Do jego wykonania zużyto aż 5 ton kija wiklinowego, a wymiary Wigloo to 5 metrów wysokości i 9 metrów średnicy. W pobliżu Nowotomyskiego Ośrodka Kultury oraz Miejskiej i Powiatowej Biblioteki Publicznej stoi wykonana w latach 2002–2003 muszla koncertowa. W pracach nad nią brało udział blisko 50 plecionkarzy.

Na terenie Muzeum Wikliniarstwa i Chmielarstwa w Nowym Tomyślu odbywa się także rokrocznie Plener Wikliniarski. Wydarzenie to reaktywowano w 2001 roku po 10 latach przerwy. W przeszłości plenery organizowane były w latach 1970–1978 w Zbąszyniu, a w latach 1979–1991 w Kuźnicy Zbąskiej koło Nowego Tomyśla. W 2025 roku odbyła się już 46. edycja tego wydarzenia, którego celem jest promocja plecionkarstwa i wikliny. Warto również wspomnieć, iż przez Nowy Tomyśl przebiega Szlak Wikliny, czyli licząca ponad 100 kilometrów trasa rowerowa.