Lament świętokrzyski — omówienie i interpretacja

babaodpolskiego.pl 1 miesiąc temu

Jeśli to czytasz — daj mi znać na swoim ulubionym kanale:

Wyświetl ten post na Instagramie

Pełne opracowanie „Lamentu świętokrzyskiego” Andrzeja ze Słupi, a w nim: streszczenie dzieła, omówienie problematyki, symboliki, genezy, języka, typu narracji, motywów literackich i kontekstów znajdziesz w moim sklepie.

wszystkie wpisy z tagiem ŚREDNIOWIECZE

Jeśli to czytasz — daj mi znać na swoim ulubionym kanale:

Wyświetl ten post na Instagramie

Korzystasz z przygotowanego przeze mnie streszczenia i opracowania lektury, po inne opracowania zapraszam na stronę sklepu:
HTTPS://BABAODPOLSKIEGO.PL/SKLEP/

LAMENT ŚWIĘTOKRZYSKI

Autor

Tradycyjnie autorstwo rękopisu przypisuje się Andrzejowi ze Słupi, przeorowi benedyktynów w klasztorze Świętego Krzyża na Łysej Górze. Choć autorstwo nie jest potwierdzone, Andrzej ze Słupi mógł być twórcą lub przekazicielem utworu.

Tytuł

„Lament świętokrzyski” (znany także jako „Żale Matki Boskiej pod krzyżem”, „Plankt” oraz „Posłuchajcie bracia miła…” – od incipitu, czyli pierwszych słów utworu).

Rodzaj literacki

liryka

Gatunek literacki

lament (plankt)

„Lament świętokrzyski” jest przykładem średniowiecznego planktu, (inna nazwa: lament), czyli utworu wyrażającego żal i ból po stracie bliskiej osoby. Plankt różni się od trenu, ponieważ skupia się na emocjach podmiotu lirycznego, a nie na wychwalaniu zmarłego. Podmiotem lirycznym jest Matka Boska, która odczuwa wielki żal po stracie swojego syna, Jezusa.

Data wydania

XV wiek (nieznana dokładna data)

Epoka literacka

średniowiecze

Miejsce wydania

Utwór funkcjonował w przekazie ustnym w średniowiecznej Polsce. Znany tekst pochodzi z odpisu sporządzonego przez Łukasza Gołębiowskiego.

Czas akcji

dzień ukrzyżowania Chrystusa

Miejsce akcji

Golgota

Geneza

„Lament świętokrzyski” jest inspirowany biblijną sceną stojącej pod krzyżem Matki Boskiej, opisanej w Ewangelii św. Jana (J 19,25), w której Jezus oddaje swoją Matkę pod opiekę ucznia. Tekst Ewangelii stanowi najważniejszy punkt odniesienia dla średniowiecznych utworów opisujących ból Matki Boskiej, która doświadcza śmierci swojego syna. Motyw ten został rozwinięty przez późniejsze apokryfy oraz literaturę religijną, co wpłynęło na powstanie utworów, takich jak „Lament świętokrzyski”, który powstał prawdopodobnie w XV wieku i jest datowany na lata 70. tego stulecia. Utwór funkcjonował w tradycji literackiej i ustnej pod różnymi tytułami, takimi jak „Żale Matki Boskiej pod krzyżem” oraz „Plankt”. Znany nam dziś tekst został odnaleziony w XIX wieku przez etnografa Łukasza Gołębiowskiego.

Problematyka

Cierpienie Matki Boskiej po śmierci Jezusa, ludzkie oblicze bólu, relacja matki i syna, ironia losu, motyw Stabat mater dolorosa

Typ narracji

monolog liryczny

Język

„Lament Świętokrzyski” jest napisany prostym, emocjonalnym językiem, pełnym liryzmu. Cechy kompozycyjne to:

Bezpośrednie zwroty do odbiorców, takie jak „Posłuchajcie bracia miła”, które wprowadzają liryczny, osobisty ton.

Rymy parzyste oraz powtórzenia, które wzmacniają rytmiczność utworu.

Obrazowe i „cielesne” przedstawienie cierpienia, gdzie opisane są szczegóły męki Jezusa oraz ból matki. To połączenie realizmu z emocjonalnym ujęciem tragedii nadaje tekstowi ekspresyjny charakter.

Archaizmy leksykalne:

miła – oznacza „bliska” lub „ukochana”. W średniowieczu używane jako zwrot do osoby, z którą łączyły mówiącego bliskie relacje emocjonalne.

żaleć – oznacza „opłakiwać”. Dawna forma wyrażająca smutek i żałobę po stracie kogoś bliskiego.

zamętek – oznacza „zamęt” lub „niepokój”. Używane w znaczeniu dezorientacji, chaosu emocjonalnego.

żeń – oznacza „kobieta”. Dawne określenie kobiety, dziś rzadko spotykane.

Archaizmy składniowe:

Jednegociem Syna miała – dawny szyk zdania. Współczesne tłumaczenie to: „Miałam jedynego syna”. Przestawny szyk podkreśla wyjątkowość syna i nadaje wypowiedzi uroczysty ton.

Picia wołasz, piciać bych ci dała – oznacza: „Wołasz o picie, dałabym ci picie”. Archaiczny szyk zdania i starsze formy gramatyczne wprowadzają bardziej podniosły i uroczysty charakter wypowiedzi.