„Iluzje wszechwładzy. Architektura i codzienność pod okupacją niemiecką” w Centrum Kultury ZAMEK

magazynszum.pl 5 godzin temu

Wystawa opowiada o niemieckiej okupacji w Polsce podczas II wojny światowej na przykładzie Warthegau / Kraju Warty. Nazistowski aparat administracji we wszystkich obszarach rzeczywistości stwarzał świat iluzji wszechwładzy nad nowo opanowanym terytorium. Znajdowało to wyraz zwłaszcza w architekturze, tworzącej ramę dla codzienności. Realia tamtego czasu są obecne w obiektach historycznych: projektach i budynkach, obrazach, rzeźbach, fotografiach, filmach, plakatach, gazetach, książkach, a choćby przedmiotach codziennego użytku.

Architektura i codzienność pod okupacją niemiecką w Warthegau zostały pokazane na tle pozostałych obszarów okupowanej Polski. Nowy porządek wprowadzany już od 1939 roku przez gauleitera Arthura Greisera miał doprowadzić do całkowitej germanizacji tego okręgu. Pierwszym krokiem do realizacji przyjętego celu były masowe przesiedlenia ludności.

widok wystawy „Iluzje wszechwładzy. Architektura i codzienność pod okupacją niemiecką” w Centrum Kultury ZAMEK, fot. M. Kaczyński, dzięki uprzejmości CK Zamek
widok wystawy „Iluzje wszechwładzy. Architektura i codzienność pod okupacją niemiecką” w Centrum Kultury ZAMEK, fot. M. Kaczyński, dzięki uprzejmości CK Zamek
widok wystawy „Iluzje wszechwładzy. Architektura i codzienność pod okupacją niemiecką” w Centrum Kultury ZAMEK, fot. M. Kaczyński, dzięki uprzejmości CK Zamek
widok wystawy „Iluzje wszechwładzy. Architektura i codzienność pod okupacją niemiecką” w Centrum Kultury ZAMEK, fot. M. Kaczyński, dzięki uprzejmości CK Zamek
widok wystawy „Iluzje wszechwładzy. Architektura i codzienność pod okupacją niemiecką” w Centrum Kultury ZAMEK, fot. M. Kaczyński, dzięki uprzejmości CK Zamek
widok wystawy „Iluzje wszechwładzy. Architektura i codzienność pod okupacją niemiecką” w Centrum Kultury ZAMEK, fot. M. Kaczyński, dzięki uprzejmości CK Zamek

Społeczeństwo w nowych warunkach funkcjonowało według podziału okupowani–okupanci.

Okupowani to Polacy oraz Żydzi i inne mniejszości narodowe zamieszkujące II Rzeczpospolitą. Niemcy deportowali Polaków do Generalgouvernement / Generalnego Gubernatorstwa – „terenu przybocznego Rzeszy” (Nebenland des Reiches). Nieliczną grupę osób pozostałych w Warthegau wykorzystywano jako siłę roboczą. Wiele z nich straciło życie w egzekucjach, więzieniach i obozach. Szczególną brutalnością naznaczona była polityka nazistowskich władz wobec Żydów, którzy byli traktowani jako oddzielna grupa okupowanych. W Warthegau, tak jak w całej Rzeszy, nie przewidziano dla nich miejsca w społeczeństwie.

Okupanci to Niemcy z różnych stron: osoby pochodzące z Rzeszy Niemieckiej w granicach sprzed 1939 roku (Reichsdeutsche) oraz mieszkający poza nimi tzw. Niemcy etniczni (Volksdeutsche). Wśród tych ostatnich znajdowały się grupy sprowadzone na miejsce wypędzonych Polaków i Żydów głównie z terenów dzisiejszych państw bałtyckich, Rumunii, Ukrainy i Mołdawii, jak i niemieccy obywatele II Rzeczpospolitej. Warthegau w dalekosiężnych planach miał służyć jako wzór dla przyszłych terytoriów niemieckich sięgających daleko na wschód. Ta idea znalazła swoje odzwierciedlenie w planach miast i wsi, konkretnych budynków i ich wnętrz, a także krajobrazów. Wśród nich docelowo miało funkcjonować społeczeństwo tworzące jednorodną etnicznie wspólnotę. Koncepcje niemieckich dygnitarzy i służących im architektów były prezentowane miejscowej ludności za pośrednictwem prasy, radia i kina, rozpowszechniając tym samym iluzje wszechwładzy Rzeszy na nowo opanowanym terenie.

widok wystawy „Iluzje wszechwładzy. Architektura i codzienność pod okupacją niemiecką” w Centrum Kultury ZAMEK, fot. M. Kaczyński, dzięki uprzejmości CK Zamek
widok wystawy „Iluzje wszechwładzy. Architektura i codzienność pod okupacją niemiecką” w Centrum Kultury ZAMEK, fot. M. Kaczyński, dzięki uprzejmości CK Zamek
widok wystawy „Iluzje wszechwładzy. Architektura i codzienność pod okupacją niemiecką” w Centrum Kultury ZAMEK, fot. M. Kaczyński, dzięki uprzejmości CK Zamek
widok wystawy „Iluzje wszechwładzy. Architektura i codzienność pod okupacją niemiecką” w Centrum Kultury ZAMEK, fot. M. Kaczyński, dzięki uprzejmości CK Zamek
widok wystawy „Iluzje wszechwładzy. Architektura i codzienność pod okupacją niemiecką” w Centrum Kultury ZAMEK, fot. M. Kaczyński, dzięki uprzejmości CK Zamek
widok wystawy „Iluzje wszechwładzy. Architektura i codzienność pod okupacją niemiecką” w Centrum Kultury ZAMEK, fot. M. Kaczyński, dzięki uprzejmości CK Zamek
widok wystawy „Iluzje wszechwładzy. Architektura i codzienność pod okupacją niemiecką” w Centrum Kultury ZAMEK, fot. M. Kaczyński, dzięki uprzejmości CK Zamek

Okupacyjną rzeczywistość ilustrują na wystawie obiekty historyczne reprezentujące okupowanych i okupantów, żyjących zarazem obok siebie i w oddzieleniu. W większości źródłem eksponatów są polskie muzea i archiwa, a część pochodzi z instytucji niemieckich i austriackich oraz zbiorów prywatnych. Obiektami z epoki są także wnętrza Zamku. Został on wzniesiony dla cesarza niemieckiego i króla Prus Wilhelma II na początku XX wieku. W latach międzywojennych służył głównie Uniwersytetowi Poznańskiemu, a w czasie wojny przebudowywano go na siedzibę Hitlera i Greisera. Refleksja zrodzona z przekonania, iż II wojna światowa powinna być przestrogą dla współczesnego świata, w istotny sposób wpłynęła na kształt wystawy. Szczególnie wyraźnie wybrzmiewa to w instalacji artystycznej Izy Tarasewicz. Praca artystki stanowi komentarz do historii dawno minionej, a także tej, która rozgrywa się dzisiaj.

Idź do oryginalnego materiału