Stosując do badań nad bonobo metody zapożyczone z lingwistyki, naukowcy zdołali wykazać, iż komunikacja wokalna bonobo w dużej mierze opiera się na kombinacji odgłosów tworzących złożone struktury, podobnie jak w przypadku języka ludzkiego.
Gwizdy i pohukiwania bonobo mogą wydawać się prostymi, zwykłymi odgłosami, ale bliższe wsłuchanie się ujawnia, iż ta komunikacja ta jest bardzo złożona. W nowym badaniu naukowcy z Uniwersytetu w Zurychu i Uniwersytetu Harvarda przyjrzeli się bliżej komunikacji żyjących na wolności bonobo i odkryli, iż wokalizacje te mają więcej podobieństw strukturalnych do języka ludzkiego, niż do tej pory sądzono.
Wyniki oraz opis badań ukazał się na łamach pisma „Science” (DOI: 10.1126/science.adv1170).
Komunikacja bonobo
Szympansy karłowate, inaczej zwane też bonobo, to obok szympansów zwyczajnych nasi najbliżsi żyjący krewni. Gatunek ten znany jest ze swoich wokalnych popisów, używając różnych wysokich odgłosów do komunikowania się z innymi członkami grupy. Niektóre z wokalizacji to głośne gwizdy i pohukiwania, które rozchodzą się po dżungli, ale bonobo używają też cichych popiskiwań i chrząknięć, wykorzystywanych w bardziej intymnych sytuacjach.
W niedawnych badaniach naukowcy dostrzegli, iż bonobo nawołując się tworzą złożone kombinacje odgłosów, przypominające kombinacje słów u ludzi. Autorzy badań sugerują, iż ich prace podważają długo utrzymywane założenia dotyczące tego, co czyni komunikację ludzką wyjątkową. Wskazują też, iż najważniejsze aspekty języka są ewolucyjnie bardzo stare.
W swoich pracach uczeni analizowali popisy wokalne bonobo z rezerwatu Kokolopori w Demokratycznej Republice Konga. Zespół przeanalizował 700 nagrań odgłosów bonobo i wskazał ponad 300 kontekstowych cech związanych z każdym z zawołań. Podobnie jak ludzki język, wokalizacje bonobo wykazują kompozycyjność. Jak przypomnieli badacze, to zdolność do łączenia słów, które mają jakieś znaczenie, we frazy, których znaczenie jest związane ze znaczeniem słów i sposobem ich łączenia.
Kompozycyjność
W językoznawstwie kompozycyjność występuje w dwóch formach: trywialnej i nietrywialnej. W trywialnej kompozycyjności każde słowo w kombinacji zachowuje swoje niezależne znaczenie, a ogólne znaczenie jest po prostu sumą jego części. Na przykład „jasnowłosa tancerka” jest zarówno blondynką, jak i tancerką.
Nietrywialna kompozycyjność działa inaczej – jedno słowo modyfikuje drugie w sposób, który zmienia jego znaczenie. Na przykład określenie „zła tancerka” nie oznacza, iż ta osoba jest zła, ale nie umie tańczyć. Słowo „zła” uzupełnia znaczenie słowa „tancerka”.
Ten typ kompozycyjności nadaje ludzkiemu językowi elastyczność i złożoność. Ale jak wykazały ostatnie badania, bonobo również to opanowały. Setki nagrań pokazało, iż odgłosy bonobo łączą różne dźwięki w cztery struktury kompozycyjne, z których trzy wykazują nietrywialną kompozycyjność.
W swoich badaniach naukowcy zastosowali metodę opracowaną przez językoznawców, aby określić znaczenie ludzkich słów. – To pozwoliło nam stworzyć swego rodzaju słownik – kompletną listę odgłosów bonobo i ich znaczenia – powiedziała Mélissa Berthet z Uniwersytetu w Zurychu, główna autorka badania. – To stanowi istotny krok w kierunku zrozumienia komunikacji innych gatunków, ponieważ po raz pierwszy ustaliliśmy znaczenie odgłosów w całym repertuarze wokalnym tych zwierząt – dodała.
Ewolucyjne korzenie
Po ustaleniu znaczenia pojedynczych wokalizacji bonobo, badacze przeszli do badania kombinacji odgłosów, stosując inne podejście zapożyczone z lingwistyki. – Dzięki temu byliśmy w stanie określić ilościowo, w jaki sposób znaczenie pojedynczych odgłosów bonobo i kombinacji tych odgłosów jest ze sobą powiązane – wyjaśnił Simon Townsend z z Uniwersytetu w Zurychu.
Naukowcy odkryli liczne kombinacje odgłosów, których znaczenie było związane ze znaczeniem ich pojedynczych części, co jest kluczową cechą kompozycyjności. Co więcej, niektóre kombinacje odgłosów wykazywały uderzające podobieństwo do bardziej złożonych nietrywialnych struktur kompozycyjnych w języku ludzkim. – To sugeruje, iż zdolność do łączenia typów odgłosów w złożony sposób nie jest tak unikalna dla ludzi, jak kiedyś myśleliśmy – przyznała Berthet.
Ważną implikacją tych badań jest ustalenie ewolucyjnych korzeni kompozycyjnej natury języka. – Ponieważ ludzie i bonobo mieli wspólnego przodka około 7 do 13 milionów lat temu, dzielą wiele cech ze względu na pochodzenie i wydaje się, iż kompozycyjność jest prawdopodobnie jedną z nich – zaznaczył Martin Surbeck z Uniwersytetu Harvarda, współautor badania.
Wyniki wskazują również, iż zdolność do konstruowania złożonych znaczeń z mniejszych jednostek wokalnych istniała na długo przed pojawieniem się języka ludzkiego i iż komunikacja wokalna bonobo ma więcej podobieństw do języka ludzkiego, niż wcześniej sądzono.
Źrodło: University of Zurich, IFLScience, fot. Wikimedia Commons/ Pierre Fidenci / CC BY-SA 2.5
