BEYOND THE ZERO | Franz John
Galeria Nowa Scena UAP, Al. Marcinkowskiego 28
wernisaż: 14.11.2025, g. 17.00
14 – 30.11.2025
Kurator: Marc Tobias Winterhagen
Wystawa Beyond the Zero prezentowana w Galerii Nowa Scena UAP jest drugą indywidualną wystawą Franza Johna w Polsce – pierwsza miała miejsce w 1998 roku w Instytucie Goethego w Warszawie – a jednocześnie pierwszą wystawą retrospektywną. Celem wystawy jest analiza twórczości Franza Johna z punktu widzenia nauk o mediach oraz jej nowa kompozycja, aby podkreślić nadrzędne punkty styczności między pracami i przybliżyć je zwiedzającym. Oprócz starszych prac pokazane zostaną również nowe i częściowo niepublikowane prace, ponieważ Franz John zawsze tworzy dzieła site-specific. Oznacza to z jednej strony, iż dostosowuje wybór i liczbę prac z danego cyklu do możliwości przestrzennych danego miejsca, a z drugiej strony, iż czasami modyfikuje same dzieła, aby zaprezentować je w nowej, zoptymalizowanej pod kątem danego miejsca formie.
Franz John zajmuje się nowymi i starymi mediami na styku ludzkich i maszynowych możliwości percepcji i przedstawiania, w połączeniu ze zjawiskami naturalnymi. Jego prace łączą intensywne badania i analizy naukowe z obrazowymi, często dotykowymi i użytkowymi instalacjami w przestrzeni publicznej. W swoich projektach artystycznych związanych z konkretnymi miejscami berliński artysta zajmuje się historycznymi, geologicznymi lub klimatycznymi cechami charakterystycznymi danego regionu. W ciągu ostatnich dwóch dekad Franz John stworzył w ramach współczesnej sztuki opartej na badaniach naukowych ważne prace interdyscyplinarne, które w sposób skoncentrowany i długofalowy zajmują się relacjami między naukami przyrodniczymi i komputerowymi, teorią nauki i formami myślenia artystycznego.[1]
Tytuł wystawy Beyond the Zero natychmiast nasuwa pytanie o opisywany punkt zerowy, aby następnie zbadać, co może znajdować się poza tym punktem przecięcia z wartością zero. Przyglądając się bliżej poszczególnym pracom Franza Johna, rzeczywiście we wszystkich jego dziełach można znaleźć rodzaj punktu zerowego, punktu przecięcia dwóch elementów, perspektyw lub choćby mediów.
W Die Kopierte Galerie (1987), pracy będącej zarówno performansem, jak i instalacją, John dzięki manualnej kopiarki wykonał na wąskim papierze termicznym kopię galerii Paranorm w Berlinie Zachodnim w skali 1:1, po czym ponownie przykleił paski kopii dokładnie w tych samych miejscach, w których znajdowały się oryginały. Punkt styku oznacza tutaj fizyczny punkt styku między ścianą jako oryginałem a dziełem sztuki jako kopią pierwszego. Jednak również konstrukcja techniczna skanera manualnego z soczewką, przez którą światło świata zewnętrznego pada na czujnik wewnątrz skanera, działa jak punkt styku między dwoma światami. Punkt zerowy powstał również dzięki szczególnemu, performatywnemu aspektowi pracy. W momencie, gdy John po tygodniach pracy w końcu pokrył ostatnie paski ściany ich własnymi kopiami, jedyną osobą, która mogła zobaczyć ten idealny stan pracy, był sam artysta. John musiał następnie wyciąć wejście, aby umożliwić zwiedzającym dostęp do swojego ukończonego dzieła. Pozostało im jedynie spojrzenie na częściowo zniszczone dzieło sztuki, spojrzenie poza punkt zerowy czasu, który opisuje idealny stan dzieła.
Również w pracy Balt-Orient-Express (1995) artysta wykorzystuje ręczną kopiarkę, aby wykonać wierne kopie czarno-białe na paskach papieru termicznego w różnych przystankach pośrednich na trasie pociągu z Berlina przez Wiedeń i Pragę do Bukaresztu. Na przykład dziury po kulach w budynku uniwersytetu w Bukareszcie są najpierw zamykane na miejscu w sposób performatywny, jak opatrunkiem na ranę, aby po artystycznym procesie leczenia wyeksponować je w galerii jako oprawione świadectwo czasu.
W Sky Nude (1992) John wykorzystał – jak na ówczesne standardy – egzotyczny, zaawansowany technologicznie płaski skaner kolorowy. Na ogólnodostępnym tarasie muzeum Karl Ernst Osthaus w Hagen John co 10 minut, przez cały czas trwania jednego obrotu Ziemi, skanował ten sam fragment nieba, aby następnie przesyłać te opóźnione w czasie obrazy nieba na monitor ustawiony wewnątrz wystawy. Powstałe obrazy skanów były mniej naturalistycznymi obrazami nieba, a raczej „nieprzewidywalnymi pod względem formy i koloru: mieniły się jeszcze w czerni nocy, przechodziły w psychodeliczne kolory wraz z nadejściem deszczu, a w ciągu dnia wyglądały jak wzory do abstrakcyjnych obrazów Gerharda Richtera”.[2] Moment rejestracji na żywo można tutaj określić jako punkt zerowy, tak iż obraz przekazany po skanowaniu znajduje się już poza tym momentem i przedstawia przeszłość. Również w tym przypadku mamy do czynienia z punktem styku dwóch światów, ponieważ w skanerze znajduje się oczywiście również soczewka optyczna, przez którą światło świata zewnętrznego pada na poszczególne czujniki kolorów wewnątrz skanera.
W Military Eyes (1996) Franz John podczas pobytu artystycznego w Headlands Center for the Arts pod San Francisco przekształcił zapomniane bunkry w ogromne, dostępne dla zwiedzających camerae obscurae. Punktem zerowym jest tutaj wąskie otwierane okienko, przez które światło z zewnątrz, niczym przez soczewkę optyczną, pada do góry nogami na wnętrze bunkra, na którego ścianach widnieją graffiti pozostawione przez turystów i żołnierzy. To połączenie wnętrza z zewnętrzem, przeszłości z teraźniejszością, świata pozaświatowego z tym światem stanowi sedno tego cyklu prac w postaci fotografii prezentowanych w kasetonach świetlnych.
Również w filmach eksperymentalnych Johna można zaobserwować zasadę optycznego połączenia między światem wewnętrznym a zewnętrznym. W filmie Instant Copier Animation (1985) wykorzystano różne kopiarki do ciągłej manipulacji i zniekształcania obrazu aż do jego całkowitego rozpadu, aby w ten sposób uwidocznić treści obrazu wykraczające poza to, co widzialne. W filmie Vision (1988) John bezpośrednio penetrował chip kolorowy kamery wideo dzięki lasera, tak aby światło i wnętrze kamery stały się widoczne i stały się bohaterami filmu. W Cricket (1986) John wykorzystał funkcję płynnego zoomu wielokolorowej kopiarki, aby wywołać interferencje. Również w tym przypadku John bada granice możliwości technologicznych, jednak nie interesuje go to, co jest technicznie możliwe, co jest non plus ultra, ale to, co wykracza poza granice możliwości.
Interzone (1999/2000) to interaktywna multimedialna podróż w czasie przez berlińskie fortyfikacje graniczne. John przejechał na rowerze, sfotografował i sfilmował całą wewnętrzną część muru berlińskiego o długości 167,8 km, tzw. „pas śmierci” między murami granicznymi między NRD a Berlinem Zachodnim, a następnie przez dziesięć lat stworzył z całego materiału artystyczną płytę CD-ROM, która była oszałamiająca jak na ówczesne standardy i została oceniona przez magazyn „mac life” jako wybitny. Podróż Johna przez strefę między granicami była jednocześnie wyścigiem z czasem, z zapomnieniem, ponieważ już podczas kręcenia filmu strefa ta stopniowo znikała: kawałek po kawałku rozbierano fortyfikacje graniczne i burzono fragmenty muru.
Low Energy Bars (2009) można uznać za medialne rozszerzenie Interzone. Praca składa się z autentycznego piasku pochodzącego ze strefy śmierci, na który padają dwa pasma światła przypominające oświetlenie instalacji granicznej. John dostosował pierwotną pracę do warunków architektonicznych przestrzeni wystawowej i zdecydował się pokazać ją w galerii w zmniejszonej formie i rozmiarze. Pełen efekt osiąga ona dopiero w ciemności, kiedy galeria jest zamknięta, a śmiertelny piasek oświetla dobrze widoczne, zimne światło.
Praca Beyond the Zero (2023/25), od której pochodzi nazwa wystawy, jest instalacją dźwiękową odtwarzającą dźwięk największej dotychczas zmierzonej i zweryfikowanej dopiero w 2025 roku fali grawitacyjnej (GW231123). Zainstalowana w sztucznej ścianie i umieszczona niepozornie na końcu wystawy, kosmiczny dźwięk jest tym silniej odczuwalny, im bardziej zbliżamy się do dzieła. Ponieważ fale grawitacyjne powstają podczas zderzenia dwóch czarnych dziur, które ściskają i rozciągają czasoprzestrzeń, instalacja Johna działa jak rodzaj interaktywnej ilustracji tego kosmicznego mega-wydarzenia. Za punkt zerowy tej pracy można bez wątpienia uznać horyzont zdarzeń czarnej dziury, punkt bez powrotu.
[1] Clemens Krümmel, Katalog “Ressource Farbe”, modo Verlag Freiburg, 2019, str. 2-3
[2] Jochen Becker, taz, 18.05.1992
