10 września 1993 wyemitowany został pierwszy odcinek Z Archiwum X (ang. The X-Files) – amerykański serial telewizyjny z pogranicza wielu gatunków: sensacji, thrillera, horroru, fantastyki naukowej oraz kilku innych. Pomysłodawcą, producentem oraz reżyserem i autorem scenariuszy do wielu odcinków jest Chris Carter. Muzykę skomponował Mark Snow.
W roku 1998 powstał pełnometrażowy film Z Archiwum X: Pokonać przyszłość (ang. The X-Files: Fight the Future). Jego fabuła umieszczona została między 5. i 6. serią.
Premierowe emisje odcinków serialu nadawała telewizja Fox. Ponad 6 lat po premierze ostatniego odcinka serialu, w roku 2008, powstał drugi pełnometrażowy film Z Archiwum X: Chcę wierzyć (ang. The X-Files: I want to believe). Fabuła filmu, w przeciwieństwie do pierwszej wersji kinowej, nie dotyka tzw. wątku mitologicznego, ale to thriller, będący luźną kontynuacją serialu. W 2013 roku został wydany 10. sezon w formie komiksu, którego dwa pierwsze tomy zostały wydane w Polsce w 2015 roku przez wydawnictwo SQN. W 2015 roku firma Fox Broadcasting Company podpisała umowę o wyprodukowanie dziesiątego sezonu serialu złożonego z sześciu odcinków. Pierwszy odcinek nowej serii został wyemitowany 24 stycznia 2016 na kanale FOX, a w Polsce dzień później na kanale FOX Polska.
20 kwietnia 2017 roku stacja FOX zamówiła 10 odcinków jedenastego sezonu, którego produkcja odbyła się w lecie 2017 roku. Premiera sezonu nastąpiła 3 stycznia 2018 roku na kanale FOX, natomiast w Polsce, podobnie jak w przypadku sezonu dziesiątego, dzień później na kanale FOX Polska.
Serial opowiada o nietypowej parze agentów FBI. Fox Mulder (David Duchovny) i Dana Scully (Gillian Anderson) prowadzą tytułowe Archiwum X, komórkę Federalnego Biura Śledczego, do której trafiają wszystkie sprawy nie dające się wyjaśnić na drodze konwencjonalnego rozumowania. Mulder głęboko wierzy w istnienie istot pozaziemskich i innych niewytłumaczalnych zjawisk, będących przedmiotami ich śledztw. Praca w Archiwum X jest dla niego próbą wyjaśnienia zagadki zaginięcia swojej siostry, która – jak twierdzi Mulder – została porwana przez obcych. Scully natomiast, jako naukowiec, jest bardzo sceptycznie nastawiona do wszelkich badanych przez nich spraw, choć w toku wydarzeń sama także zaczyna wierzyć w paranormalne zjawiska. Z czasem do Muldera i Scully dołączają agenci John Doggett (Robert Patrick) i Monica Reyes (Annabeth Gish), tworząc drugi duet pracowników Archiwum X.
Obsada :
- Gillian Anderson jako Dana Scully (wszystkie odcinki)
- David Duchovny jako Fox Mulder (190 odcinków)
- Mitch Pileggi jako Walter Skinner (91 odcinków)
- William B. Davis jako mężczyzna palący papierosa (43 odcinki)
- Robert Patrick jako John Doggett (40 odcinków)
- Tom Braidwood jako Melvin Frohike (39 odcinków)
- Bruce Harwood jako John Fitzgerald Byers (37 odcinków)
- Dean Haglund jako Richard „Ringo” Langly (36 odcinków)
- Annabeth Gish jako Monica Reyes (26 odcinków)
- Nicholas Lea jako Alex Krycek (24 odcinki)
- James Pickens Jr. jako Alvin Kersh (21 odcinków)
- Sheila Larken jako Margaret Scully (16 odcinków)
- Chris Owens jako agent specjalny FBI Jeffrey Spender (14 odcinków)
- Don S. Williams jako starszy pan (14 odcinków)
Muzyka :
Kompozytor Mark Snow zaangażował się w pracę nad muzyką do „Z Archiwum X” ze względu na swoją przyjaźń z producentem wykonawczym R.W. Goodwinem. Początkowo kiedy kierownictwo produkcji dyskutowało kwestię głównego kompozytora, Chris Carter nie wiedział kogo może poprosić o zajęcie się muzyką. Około 10-15 osób było branych pod uwagę, ale Goodwin naciskał na by to właśnie Mark Snow został głównym kompozytorem. Został on przesłuchany trzykrotnie, ale nie dano mu do zrozumienia, iż zostanie zaangażowany. Jednakże pewnego dnia agent Snowa zadzwonił do niego i poinformował o pilotowym odcinku serialu, tłumacząc także, iż otrzymał on angaż.
Temat muzyczny serialu „Z Archiwum X” wykorzystuje bardziej instrumentalną skalę niż większość trwających godzinę dramatów. Według „Behind the Truth” Snow stworzył efekt echa do swej słynnej kompozycji zupełnie przez przypadek. Powiedział, iż kilka razy tworzył kompozycję, ale Carter zawsze stwierdzał, iż coś nie gra. Kiedy Carter wyszedł z pokoju sfrustrowany Snow oparł przedramię na klawiaturze keyboarda. Wtedy rzekł: „Ten dźwięk był w instrumencie. I to było to”. Drugi odcinek pt. „Deep Throat” był debiutem Snowa jako solowego kompozytora całości ścieżki dźwiękowej w nim wykorzystanej. Ekipa produkcyjna była bardzo ostrożna w wykorzystywaniu zbyt dużej ilości muzyki we wczesnych odcinkach serialu.
Snow komponował także do filmu „Z Archiwum X: Chcę wierzyć” i wydał do niego ścieżkę na płycie CD (The X-Files: I Want to Believe: Original Motion Picture Score). Nagrania dokonał wraz z Hollywood Studio Symphony w maju 2008 roku w Newman Scoring Stage wytwórni 20th Century Fox w miejscowości Century City w Kalifornii. Brytyjscy artyści z Unkle nagrali nową wersję motywu dla napisów końcowych filmu. Część z niezwykłych obecnych tam dźwięków zostało stworzonych dzięki wykorzystaniu pewnego rodzaju modeliny oraz amerykańskiej monety dziesięciocentowej włożonych pomiędzy oraz nad strunami pianina. Mark Snow wyznał także, iż do wykorzystania szybkiej perkusji występującej w niektórych ścieżkach zainspirowany został przez utwór „Prospectors Quartet” ze ścieżki dźwiękowej do filmu „Aż poleje się krew” (ang. There Will Be Blood).
Czołówka Filmu :
Odcinek pilotowy nie posiada czołówki, a jedynie ukazane jest logo serialu. Oryginalna czołówka została wykonana w 1993 roku dla pierwszego sezonu „Z Archiwum X” i nie została zmieniona w całej serii dopóty, dopóki David Duchovny w roli głównego bohatera nie opuścił serialu w okresie siódmym. Kiedy tworzono napisy początkowe, Chris Carter znalazł operatora, którego twarz rozciągnięto w sekwencji otwierającej. To prawdopodobnie jedna z najlepiej znanych części czołówki. Jak ujął to Rabwin, „muzyka i efekty specjalne tworzą coś, czego przedtem jeszcze nigdy nie widziano w telewizji”.
Istnieje różnica pomiędzy wersją audio piosenki tytułowej w sezonach 1-2, a 3-8, 10-11. W drugiej wersji motyw muzyczny został odświeżony i posiada więcej dźwięków emitujących „echo”. Również od trzeciego sezonu w niektórych odcinkach została użyta skrócona 30 sekundowa wersja czołówki, krótsza od dłuższej o 15 sekund.
Premiera pierwszego odcinka sezonu ósmego pt. „Within”, ukazała pierwszą większą zmianę w czołówce, spowodowaną m.in. dodaniem roli Roberta Patricka jako głównego bohatera. Sekwencja wykorzystuje teraz nowe, jak i stare obrazy oraz zaktualizowane zdjęcia Duchovnego i Gillian Anderson (mimo iż zdjęcie Duchovnego pojawia się tylko, jeżeli on sam występuje w danym odcinku, to jego postać zostaje ukazana pod koniec czołówki w każdym odcinku). Napisy nigdy nie zmieniały się w serialu przez okres siedmiu lat jego trwania, więc Carter wraz z pozostałymi twórcami postanowili wykorzystać nadarzającą się okazję – opuszczenia przez Duchovnego serialu. W czołówce prezentowane są różne ujęcia nawiązujące do ciąży Scully i (według Franka Spotnitza) w sposób abstrakcyjny ukazuje brak Foxa Muldera w ósmym sezonie, poprzez pokazanie jego upadku w źrenicę oka (prawdopodobnie należącego do Scully).
Tworząc czołówkę dla sezonu dziewiątego zdecydowano się na zupełnie nową jej formę, aby wykreować obraz zupełnie nowego, odrodzonego serialu. Kolejnym powodem było to, iż Gillian Anderson chciała pójść naprzód. Monica Reyes i Walter Skinner występują już jako główne postacie show (choć zdjęcie Pileggiego pojawia się tylko, jeżeli on sam występuje w danym odcinku), ukazując zarazem, iż sezon dziewiąty nie jest taki jak poprzednie. W związku z powrotem Duchovnego do dwuczęściowego finału serialu pt. „The Truth” (z ang. Prawda), twórcy zmuszeniu byli umieścić w czołówce także i jego, tworząc w ten sposób najdłuższą, bo aż pięcioosobową, listę w historii serialu. Piosenka tytułowa została odświeżona i na nowo zaaranżowana.
W sezonie dziesiątym i jedenastym powrócono do pierwotnej formy czołówki z sezonów 1-7 z wersją audio piosenki tytułowej używanej w sezonach 3-8 oraz oryginalnymi ujęciami i sylwetkami bohaterów – Foxa Muldera oraz Dany Scully. Dodatkowo Walter Skinner również wymieniony jest jako główna postać, jednak tylko w odcinkach, w których się pojawia (podobnie jak w przypadku dziewiątego sezonu). W odcinkach 203-207 (10×01-10×05) oraz 210-218 (11×02-11×10) została wykorzystana 30 sekundowa wersja czołówki, natomiast w odcinkach 208 i 209 dłuższa. W napisach końcowych została użyta nowa wersja piosenki tytułowej.
Sekwencja kończy się napisem „The Truth Is Out There” (z ang. Prawda jest gdzieś tam), który użyty jest w znacznej większości odcinków.
Emisja Serialu w Polsce :
Z Archiwum X premierowo wyświetlane było od 20 marca 1996 na antenie stacji TVP2. Wraz z zakończeniem emisji siódmej serii (10 maja 2001) zaprzestano pokazywania nowych odcinków, od czasu do czasu prezentując powtórki. W międzyczasie telewizja Polsat zakupiła prawa do kilku pierwszych serii. Od 6 marca 2004 roku nastąpiła emisja ósmej serii w TVP2, którą powtórzono wiosną i latem 2005. Od stycznia 2007 odcinki siódmej serii powtarzał Polsat. Dziewiąty sezon (prod. 2001–2002) w Polsce zadebiutował 6 maja 2013 roku na kanale Tele 5, choć dostępny był w formie DVD od początku 2009 roku.
Od 21 czerwca do 20 września 2010 serial można było oglądać na polskojęzycznym kanale SciFi Universal. Odcinki były emitowane od poniedziałku do piątku, a stacja wyemitowała 6 pierwszych sezonów oraz odcinek specjalny Uwikłani w archiwum X. Dnia 13 listopada 2011 emisję serialu rozpoczął kanał TVP Seriale, który emitował sezony 1-5, nieprzerwanie co niedzielę po 2 odcinki, aż do 23 grudnia 2012 roku. Stacja wznowiła emisję serialu 2 września 2013 roku – od poniedziałku do piątku, późnymi nocami – i trwała do 15 lutego 2014 roku, ponownie emitując ostatni odcinek 5 sezonu i rozpoczynając emisję serialu od początku. Do 4 sierpnia 2014 kolejny raz wyemitowała pierwsze 117 odcinków (5 sezonów).
Od 4 lutego 2013 serial emitowany był na antenie Tele 5 (od poniedziałku do piątku). Stacja pokazała serial od sezonu 6 do 9, który to po raz pierwszy pojawił się w polskiej telewizji (jednakże odcinki były dostępne w wersji DVD od 1 stycznia 2009 roku). Premierowa emisja ostatniego odcinka nastąpiła 31 maja 2013. Od czerwca 2013, stacja rozpoczęła emisję powtórkową od początku 6 serii.
Dnia 2 listopada 2015 kanał FOX Polska rozpoczął emisję serialu zgranego z taśmy filmowej w formacie 16:9 i jakości HD pokazując po dwa odcinki od poniedziałku do piątku. Wielokrotnie wyemitowano wszystkie odcinki. W międzyczasie od 25 stycznia do 23 lutego 2016 premierowo został wyemitowany 10 sezon serialu, a premiera sezonu 11 nastąpiła 4 stycznia 2018 roku, podobnie jak w przypadku sezonu dziesiątego – 19 godzin po premierze amerykańskiej, na kanale FOX Polska. Ostatnia emisja serialu z serii Z Archiwum X na kanale FOX Polska nastąpiła 22 listopada 2019 roku.
W czasie od 18 stycznia do 22 lutego 2018 roku stacja TVN 7 emitowała 10 sezon serialu, a stacja TVN wyemitowała go w okresie od 1 sierpnia do 5 września 2019 roku. Serię 11 TVN7 pokazała natomiast na wiosnę 2021 roku.
Od 2 marca 2020 roku serial ponownie emituje stacja Zoom TV, od poniedziałku do czwartku o 21.00, która początkowo zakupiła 3 pierwsze sezony. Po wyemitowaniu pierwszego odcinka, stacja nadała również film Z Archiwum X: Pokonać przyszłość, którego emisję kilkukrotnie powtarzano. Premierowa emisja 3 sezonu zakończyła się 6 lipca, a w okresie od 31 sierpnia do 8 października 2020 roku emitowany był 4 sezon. Począwszy od 12 października 2020 roku emitowany jest 5 sezon serialu.
W okresie od 19 kwietnia do 24 maja 2020 roku, sezon 10 wyemitowała stacja Metro.
Począwszy od 4 czerwca 2020 roku, wszystkie 11 sezonów z polskim audio pojawiło się w ofercie platformy internetowej VOD stacji Canal+. Z kolei wraz z 1 września 2020 roku wszystkie odcinki serialu z polskimi napisami, pojawiły się w ofercie platformy Amazon Prime Video Polska.
