14. American Film Festival: Filmy, których nie możecie przegapić

Filmem otwarcia tegorocznej edycji American Film Festival jest "Dream Scenario". Nicolas Cage wciela się w niejakiego Paula Matthewsa, niepozornego profesora akademickiego, który niespodziewanie zaczyna śnić się milionom osób. Z dnia na dzień staje się celebrytą, a wszyscy - łącznie z nim - zadają sobie pytanie: dlaczego on? Reżyser Kristoffer Borgli ("Chora na siebie") z czułością opowiada przede wszystkim o zwyczajnej potrzebie bycia zauważonym, docenionym, ważnym. Ale "Dream Scenario" to również satyra na współczesne media, aktorski popis Cage'a oraz filmowa przygoda typu "czacha dymi". Wymarzony scenariusz otwarcia festiwalu.

W tym roku American Film Festival zaprasza na drugą odsłonę retrospektywy jednego z najważniejszych reżyserów z USA - Roberta Altmana. Tym razem tematem przeglądu są kobiety. Żelazną pozycją w tym zestawie stanowią "Trzy kobiety" (1977), jedna z najlepszych i najbardziej tajemniczych produkcji z filmografii twórcy: oniryczny dramat psychologiczny z elementami satyry - ale również horroru. Akcja rozgrywa się w sanatorium, gdzie młoda, nieśmiała Pinky (Sissy Spacek) ulega fascynacji rozgadaną, koloryzującą swoje życie Millie (Shelley Duvall). Razem z milczącą malarką Willie (Janice Rule) kobiety wystawią na próbę koncepcje tożsamości, rodziny i patriarchatu. Dla fanów "Persony" Bergmana i "Mulholland Drive" Lyncha.

"Priscilla" podzieliła publiczność festiwalu w Wenecji, ale grająca tytułową bohaterkę Cailee Spaeny wyjechała z Lido z Pucharem Volpi dla najlepszej aktorki. Film Sofii Coppoli najciekawiej ogląda się jednak nie jako aktorski tour de force, a jako negatyw "Elvisa" Baza Luhrmanna. Reżyserka patrzy bowiem na Elvisa Presleya (Jacob Elordi) oczami jego partnerki, portretując życie Priscilli od momentu, gdy jako 14-latka poznała gwiazdora, aż do chwili, w której się rozstali. Coppola kontynuuje tu zgłębianie tematów interesujących ją od czasu "Przekleństw niewinności" i "Marii Antoniny": kobiecego dojrzewania i złotej klatki patriarchatu. Film o wychodzeniu z toksycznej relacji, który odczarowuje mit rock'n'rolla.

Bohaterem jednej z tegorocznych retrospektyw AFF jest Alex Ross Perry, w którego filmografii znajdziemy takie pozycje, jak "Do ciebie, Philipie" (2014), "Królowa Ziemi" (2015) i "Her Smell" (2018). Przegląd jego twórczości jest szansą, by zobaczyć jeden z pierwszych filmów reżysera, dotychczas niepokazywaną w Polsce "Paletę barw" (2011). To film drogi, którego bohaterami są brat i siostra, Colin (w tej roli sam Alex Ross Perry) i JR (współscenarzystka Carlen Altman). Czarno-białe zdjęcia na taśmie 16mm i kanonada ciętych dialogów nadają filmowi zadziorny charakter, składając się na coś w stylu mrocznej wersji screwball comedy. Zanim "Paleta barw" trafiła do amerykańskich kin w 2012 roku, portal Indie Wie uznał ją za najlepszy film 2011 roku bez dystrybucji kinowej.

Alexander Payne ("Schmidt", "Bezdroża", "Spadkobiercy") wraca z nowym filmem. Bohaterem "Przesilenia zimowego" jest nielubiany profesor literatury klasycznej (Paul Giamatti w roli, o której mówi się, iż to jedna z najlepszych w jego karierze). Zbliżają się święta Bożego Narodzenia 1970 roku i Paul zostaje na uczelni, nie mając rodziny, z którą mógłby spędzić ten czas. Towarzyszą mu jedynie zbuntowany 15-letni Angus (Dominic Sessa) i kucharka Mary (Da'Vine Joy Randolph): jemu grozi wydalenie ze szkoły, ona opłakuje śmierć syna w Wietnamie. Z czasem ta niedopasowana trójka cierpiących ludzi zaczyna przełamywać pierwsze lody... "Przesilenie zimowe" spotkało się z ciepłym odbiorem krytyki filmowej i uznano je za powrót reżysera do formy po "Pomniejszeniu", które podzieliło widzów.

"Joan Baez. Jestem szumem" to dokument, którego bohaterką jest legendarna piosenkarka, jedna z najważniejszych postaci amerykańskiej sceny folkowej i ikona aktywizmu. W toku swojej kariery Joan Baez nieustannie łączyła te dwa bieguny - zarazem muzykując i protestując. Film, którego autorkami są Miri Navasky, Karen O’Connor i Maeve O’Boyle łączy z kolei opowieść o Baez jako zaangażowanej artystce z opowieścią o Baez-osobie. Reżyserki pokazują piosenkarkę na barykadach, ale odkrywają też ciężar jej traum i wspomnień z młodości, opierając się na nieznanych wcześniej materiałach archiwalnych, prywatnych nagraniach, pamiętnikach i taśmach z sesji terapeutycznych. Protest i walka o samostanowienie zaczynają się w domu.

Propozycja dla miłośników filmowej awangardy. "Return to Reason" to zestaw odrestaurowanych cyfrowo czterech dzieł słynnego amerykańskiego artysty wizualnego znanego jako Man Ray. Kolekcja zadebiutowała na festiwalu w Cannes z okazji setnej rocznicy premiery uznawanego za jeden z pierwszych filmów dadaistycznych "Powrotu do rozumu" (1923). Oprawę muzyczną do kolekcji przygotował zespół SQÜRL, który tworzą ikona kina niezależnego Jim Jarmusch i Carter Logan. Efekt jest jedyny w swoim rodzaju: połączenie wizualnego eksperymentu z początku XX wieku oraz współczesnego, transowego soundtracku. W zestawie oprócz "Powrotu do rozumu" pokazywane są również "Emak Bakia" (1926), "Tajemnice Zamku Kostki do gry" (1927) i "Rozgwiazda" (1928).

Western Pedro Almodóvara? To trzeba zobaczyć - zwłaszcza, iż w obsadzie bryluje gwiazdorski duet: Ethan Hawke i Pedro Pascal. Po nakręconym z Tildą Swinton "Ludzkim głosie" hiszpański reżyser przygotował kolejny krótki metraż w gwiazdorskiej obsadzie. Choć projekt powstał dla domu mody Yves Saint Laurent, Almodóvar daje nam coś więcej niż stylową reklamówkę. "Dziwne ścieżki życia" opowiadają o dwóch rewolwerowcach, którzy spotykają się po 25 latach. Almodóvar przewrotnie bierze tu archetyp "męskiej opowieści" - czyli western - i pokazuje jego nieoczywisty wymiar, snując czułą historię miłosną.

Fani futbolu, fani Taiki Waititego i fani Michaela Fassbendera mogą połączyć siły. "Pierwszy gol" co prawda nie podbił festiwalu w Toronto, gdzie zadebiutował, ale to trajektoria kariery całkiem w duchu opowieści o najgorszej drużynie piłkarskiej w historii. Waititi opowiada bowiem o reprezentacji Samoa Amerykańskiego, która zasłynęła spektakularną klęską (31:0 w eliminacjach do Mistrzostw Świata w 2001 roku). Próbując odwrócić złą passę, kadra zatrudnia trenera ostatniej szansy, Holendra Thomasa Rongena (Fassbender). To jednak chwyt tonącego za brzytwę, bo Rongen musi najpierw pokonać własne demony. Po ostatniej części "Thora" Waititi jest w niełasce: warto sprawdzić, czy i jemu uda się odmienić los.

"Pamięć" Michela Franco ("Opiekun", "Sundown") to historia niespodziewanego spotkania dwójki połamanych ludzi: chcącej zapomnieć swoją przeszłość Sylvii (Jessica Chastain) i walczącego o zachowanie pamięci, cierpiącego na demencję Saula (nagrodzony na festiwalu w Wenecji Peter Sarsgaard). Jak pisał Jakub Popielecki: Historia, która łatwo mogłaby osunąć się w kicz, w sentyment, w emocjonalny szantaż, podana jest w rzeczowym, konkretnym tonie: nie ma tu łzawych ozdobników ani zbędnych scen "o niczym". Reżyser-scenarzysta stopniowo i precyzyjnie dawkuje informacje, pewną ręką prowadząc fabułę do momentu dramatycznej kulminacji. To storytelling oparty na relacjach, na prostym konflikcie, iż oto mamy dwie osoby w jednym pokoju: każda ze swoją prawdą, swoją potrzebą, swoją traumą. Oczywiście do takiej koronkowej roboty reżyserskiej potrzeba było koronkowego aktorstwa. Chastain i Sarsgaard stają jednak na wysokości zadania.