Wielkopolskie ratusze – część 2: Nie tylko barok

Zdjęcie: fot. M. Dachtera

Gmach ten zbudowany został prawdopodobnie według projektu Krzysztofa Bandury Starszego. Niestety, już kilkanaście lat później (1656) budynek został zniszczony w pożarze. Odbudowany w 1660 roku prawdopodobnie przez Martina Woydę, nie przetrwał choćby pół wieku. W 1707 roku, w czasie wojny północnej miasto stanęło w płomieniach, a wraz z nim ratusz. niedługo przystąpiono do jego odbudowy, którą powierzono najprawdopodobniej włoskiemu architektowi Pompeo Ferrariemu osiadłemu w pobliskiej Rydzynie.

W drugiej połowie XVIII wieku ogień pojawił się na ratuszu aż dwukrotnie – w 1767 roku i 1790 roku. Gmach ostatecznie odbudowano w 1817 roku w duchu klasycyzującego baroku. Należy bez wątpienia do najpiękniejszych ratuszy w Wielkopolsce.

Nad trzykondygnacyjną bryłą dominuje smukła, ponadpięćdziesięciometrowa wieża.

Ratusz Sapieżyny

Pobliskie miasteczko Rydzyna posiada unikalny w skali kraju barokowy układ przestrzenny. Z tego okresu pochodzi również siedziba władz miejskich zbudowana około połowy XVIII wieku na osi wschód – zachód od zamku. Dwukondygnacyjny budynek z niewielką wieżyczką powstał na planie trapezu, prawdopodobnie według rysunków Karola Marcina Frantza, który odpowiadał za projekt układu urbanistycznego miasta. Nad wejściem do ratusza zamieszczono tablicę z piaskowca z herbami Rzeczpospolitej, miasta oraz inicjałami Augusta Sułkowskiego, z którego fundacji odbudowany został również zamek i inne budynki po pożarze z 1707 roku.

Ponad dwa stulecia młodszym miastem aniżeli Rydzyna jest Rawicz, który lokowany był w 1638 roku. niedługo po tym zbudowano w nim drewniany ratusz, który podobnie jak ten leszczyński, wielokrotnie trawiony był pożarami. W połowie kolejnego stulecia, z fundacji ówczesnej właścicielki miasta Katarzyny z Sapiehów Sapieżyny, według projektu Leopolda Ostritza z Trzebnicy zbudowano murowany gmach, który możemy podziwiać współcześnie.

Warto wspomnieć, iż w części Sarnowej, stanowiącej do 1973 roku odrębne miasto, a następnie przyłączonej do Rawicza, znajduje się klasycystyczny ratusz zbudowany w latach trzydziestych XIX wieku, do którego trzy dekady później dobudowano neogotycką wieżę.

Portugalskie okno

Również z połowy XVIII wieku pochodzi barokowy ratusz w Obrzycku koło Szamotuł. Miasto to od 1738 roku należało do rodziny Raczyńskich. Pierwszy magistrat zbudowano w nim około połowy siedemnastego stulecia, jednak w 1739 roku strawił go pożar. Obecny, trzykondygnacyjny gmach powstał na planie kwadratu. Co ciekawe, budynek jest nieotynkowany, ale na jego elewacji uwagę zwracają tablica z kartuszem herbowym Raczyńskich (Nałęcz) i datą (1825) ustanowienia przez Atanazego Raczyńskiego ordynacji obrzyckiej, a także renesansowe obramowanie okna, które ów ordynat zakupił w kościele w portugalskiej Batahli i umieścił w 1857 roku na ratuszu.

Kilka dekad młodszy jest budynek siedziby władz miejskich w Krotoszynie. Zbudowany został w 1777 roku w stylu barokowym w miejscu zniszczonego w pożarze gmachu z 1689 roku. U schyłku XIX wieku gmach poddano przebudowie w duchu pseudorenesansu niemieckiego, a także podwyższono o jedną kondygnację.

W Zdunach położonych kilka kilometrów od Krotoszyna również znajdziemy bardzo stary ratusz. Ten niewielki budynek z wieżą w konstrukcji szkieletowej zbudowano w 1684 roku, a na początku XIX wieku dobudowano do niego strażnicę. Jednak chyba najciekawszym gmachem architektury municypalnej tego regionu jest ratusz w Sulmierzycach, będący jedynym zachowanym drewnianym obiektem tego typu w Polsce. Dwukondygnacyjny budynek z 1743 roku nakryty jest czterospadowym dachem z gontu, który oparty na drewnianych słupach tworzy podcienia.

Dwa ratusze

Częściowo drewniany (w konstrukcji szkieletowej) jest także ratusz w Rostarzewie, zbudowany w 1768 roku. Miejscowość ta jest w tej chwili wsią, jednak w latach 1752–1934 posiadała prawa miejskie. Budynek z dwóch stron posiada bramy, dawniej przez jego środek przebiegała droga z Wolsztyna do Poznania, a wewnątrz pobierano opłaty.

Bardzo interesującym przykładem architektury municypalnej jest również ratusz w Kole. To królewskie miasto lokowane było przez Kazimierza Wielkiego w 1362 roku. Pierwotny dwukondygnacyjny budynek magistratu z wieżą został zbudowany w stylu gotyckim dwa stulecia później. Kilkukrotnie odbudowywano go po pożarach. Ostatnich z nich miał miejsce w drugiej połowie XVIII wieku. Postawiono wówczas barokowy gmach wzmocniony szkarpami w narożach.

W latach trzydziestych następnego stulecia rozebrano je, a budynek rozbudowano w stylu klasycystycznym. W 1987 roku prawdopodobnie na skutek drgań wywoływanych przez ruch samochodów ciężarowych doszło do katastrofy budowlanej, gotycka wieża zawaliła się, niszcząc przy tym część bryły. Odbudowę ratusza zakończono dopiero w 2003 roku.

Warto jeszcze wspomnieć o podpoznańskim Kórniku, który szczyci się aż dwoma ratuszami. Starszy z nich, pochodzący z XVIII wieku, zbudowany został w stylu barokowym w Bninie, który do 1933 roku był odrębnym miastem, a kilkanaście lat później został włączony do Kórnika. Drugi gmach znajdujący się na dzisiejszym placu Niepodległości jest nieco do niego podobny, jednak znacznie młodszy, pochodzi z 1910 roku i powstał na miejscu barokowego budynku, który spłonął od uderzenia pioruna w 1909 roku.

Bibliografia:

Marek Fijałkowski, Łucja Gajda, Jolanta Goszczyńska, Piotr Maluśkiewicz, Beata Matusiak, Rafał Nadolny, „Wielkopolskie ratusze”, Wojewódzka Biblioteka Publiczna i Centrum Animacji Kultury, Poznań 2005

Stanisław Karwowski, „Kronika miasta Leszna”, nakład i druk. J.I. Kraszewskiego (W. Łebiński), Poznań 1877

red. Teresa Ruszczyńska, Aniela Sławska, „Katalog zabytków sztuki w Polsce”, t. 5: „Województwo poznańskie”, z. 12: „Powiat leszczyński”, Instytut Sztuki Polskiej Akademii Nauk, Warszawa 1975

Teki Dworzaczka, 6547 (Nr 1269) 1742, http://teki.bkpan.poznan.pl/

zabytek.pl, kartoteka zabytku: ratusze w Kole, Kórniku, Kórniku – Bninie, Krotoszynie, Lesznie, Obrzycku, Rawiczu, Rostarzewie, Rydzynie, Sulmierzycach