Powstała Lista Polskiego Dziedzictwa Filmowego. Co na niej?

Lista Polskiego Dziedzictwa Filmowego (LPDF), opracowana przez Filmotekę Narodową-Instytut Audiowizualny, to inicjatywa unikatowa, pierwsza w Polsce – i jedna z nielicznych na świecie, jak stanowiący dla niej punkt odniesienia amerykański Narodowy Rejestr Filmowy Biblioteki Kongresu. Powstała w przekonaniu, iż kino nie sprowadza się do roli widowiska, towaru ani choćby kanonizowanych arcydzieł. Jest przestrzenią pamięci zbiorowej, świadectwem historii i częścią wspólnego dziedzictwa kulturowego. Celem Listy jest wyróżnienie filmów, które w szczególny sposób współtworzyły polską kulturę, wyobraźnię i pamięć. Stanowi ona również refleksję nad historią technologii filmowe, dlatego znajdują się na niej filmy pionierskie i unikatowe pod względem technologicznym, od zachowanych rejestracji aparatem Kazimierza Prószyńskiego, przez eksperymenty – po obrazy dokumentujące ewolucję warsztatu filmowego. W ten sposób Lista odsłania nie tylko treść i narracje, ale także materialny wymiar kina i techniczne innowacje, które same w sobie stanowią element dziedzictwa. Dobór tytułów obejmuje zarówno filmy kanoniczne, jak i marginalne, klasykę fabularną, dokumenty, animacje, dzieła eksperymentalne, studenckie, amatorskie czy propagandowe – o których gromadzenie, zabezpieczanie i przywracanie FINA dba od siedemdziesięciu lat. Zespół selekcyjny układając ją kierował się dbałością o różnorodność – stąd uwzględnienie różnych rodzajów i gatunków filmowych – oraz proporcjonalną reprezentację każdej z dekad, bez dominacji żadnego z twórców. Celem była możliwie szeroka prezentacja polskiego dziedzictwa audiowizualnego.

W 2025 roku, jubileuszowym dla świętującej swoje 70-lecie Filmoteki, na Listę zostało wpisanych 70 filmów z lat 1908-2005, od otwierającej ją, nieznanego autorstwa "Pruskiej kultury" (1908), opartego na autentycznych wydarzeniach najstarszego zachowanego filmu wyprodukowanego na ziemiach polskich – po inicjujące autorskie kino Wojciecha Smarzowskiego "Wesele" (2004). Pomiędzy nimi znalazły się inne skarby dawnego kina, jak "Bestia" (1917) Aleksandra Hertza, jedyny zachowany film z polskiego okresu kariery Poli Negri czy "Janko muzykant" (1930) Ryszarda Ordyńskiego, dzieło przełomu dźwiękowego, którego rekonstrukcja cyfrowa była jednym z najtrudniejszych i zarazem najciekawszych projektów digitalizacyjnych FINA.

Od 2026 roku proces selekcji stanie się cykliczny: każdego roku dodawanych zostanie dziesięć nowych tytułów, a część wyborów dokonywana będzie w drodze plebiscytu, co nada projektowi wymiar społeczny i pozwoli publiczności współtworzyć Listę. Na tym polega misja FINA: szukamy w filmie wspólnego mianownika i pokazujemy, iż kino jako medium pamięci i emocji potrafi budować wspólnotę.

Wszystkie 70 tytułów tworzących Listę Polskiego Dziedzictwa Filmowego załączamy w formie grafiki poniżej. Aby ją powiększyć, wystarczy kliknąć na wybraną grafikę. Pełna Lista wraz z opisami filmów jest także dostępna na:fina.gov.pl/lpdf





LISTA POLSKIEGO DZIEDZICTWA FILMOWEGO – CYKL POKAZÓW I SPOTKAŃ

27 października – 12 grudnia 2025
Czym jest dziedzictwo filmowe i audiowizualne, jak je chronić i przekazywać, po co nam kanony i co robić z twórczością audiowizualną wymykającą się jasnym kryteriom, wreszcie: czy polskie kino jest naprawdę polskie, czyli co decyduje o jego tożsamości – tym kwestiom poświęcony będzie cykl siedmiu spotkań wokół Listy Polskiego Dziedzictwa Filmowego ogłoszonej 27 października, w Światowym Dniu Dziedzictwa Audiowizualnego przez Filmotekę Narodową – Instytut Audiowizualny. Rozmowom towarzyszyć będą pokazy dwóch filmów z Listy, krótko i pełnometrażowego – ich dobór odzwierciedla jej różnorodność, oraz pokazy fragmentów Polskiej Kroniki Filmowej.

Cykl spotkań rozpoczniemy w dniu ogłoszenia Listy Polskiego Dziedzictwa Narodowego, 27 października o godzinie 18.00, szukając odpowiedzi na pytanie "Czym jest dziedzictwo filmowe?". Goście – Dyrektor FINA Tomasz Kolankiewicz, Zastępczyni Dyrektora ds. Zbiorów Analogowych i Infrastruktury oraz pomysłodawczyni projektu dr Monika Supruniuk oraz Główny Kurator FINA dr Miłosz Stelmach – dyskutować będą o tym, jak zdefiniować dziedzictwo filmowe i audiowizualne, jakie kryteria należy przyjąć a także co – i dlaczego – pozostaje w zbiorowej pamięci. Wieczór zakończy projekcja dwóch filmów z Listy – otwierająca ją oparta na autentycznych wydarzeniach "Pruska kultura" (1908), najstarszy zachowany film wyprodukowany na ziemiach polskich oraz "Matka Joanna od Aniołów" (1960) Jerzego Kawalerowicza, arcydzieło polskiej szkoły filmowej.

Drugie spotkanie odbędzie się 7 listopada o godz. 19.00 pod hasłem "Po co nam kanony?". Zaproszeni filmoznawcy – Paulina Kwiatkowska (FINA), prof. Tadeusz Lubelski (członek Rady Programowo-Naukowej FINA) i prof. Sebastian Jagielski (UJ) – przyjrzą się pojęciu kanonu, zastanawiając się, jakie możliwości i ograniczenia się z nim wiążą, jak wpływa na nasze spojrzenia na klasykę, wreszcie – czy współcześnie w ogóle go potrzebujemy. Po dyskusji pokaz dwóch kolejnych filmów z Listy, które mogą wydawać się mało kanoniczne. Jednym z nich jest "Medium" (1985) Jacka Koprowicza, stylowy horror ezoteryczny, reprezentant polskiego kina gatunków, które przez lata niezauważane, czy wręcz lekceważone – teraz na nowo jest odkrywane.
Trzecie spotkanie – w Święto Niepodległości 11 listopada o godz. 19.00 – będzie próbą odpowiedzi na pytanie "Jak przekazać dziedzictwo?". Goście – kierowniczka Działu Edukacji i Kształcenia Profesjonalnego FINA Anna Pokłosiewicz, filmoznawca i właściciel firmy dystrybucyjnej Reset popularyzującej klasykę kina Patryk Tomiczek oraz kuratorka FINA Marta Stańczyk – porozmawiają o sposobach i mechanizmach upowszechniania narodowego dziedzictwa audiowizualnego, formach edukacji i przekazywania wiedzy o historii polskiego kina. Po dyskusji pokaz dwóch wyjątkowych filmów dokumentalnych: kreacyjnego "Elementarza" (1976) Wojciecha Wiszniewskiego będącego gorzko groteskowym portretem zbiorowym Polaków oraz pełnego czułego liryzmu "Wszystko może się przytrafić" (1995) Marcela Łozińskiego, w którym rozmowy kilkuletniego chłopca ze starszymi ludźmi pozwalają dotykać najbardziej ludzkich, egzystencjalnych spraw.

Tematem czwartego spotkania, 20 listopada o godz. 19.00, będzie "Ochrona dziedzictwa", czyli jedno z kluczowych zadań statutowych Filmoteki Narodowej – Instytutu Narodowego. Archiwizacja, konserwacja, digitalizacja, rekonstrukcja i restauracja dzieł audiowizualnych – o tym, jak to się robi i co zrobić, by dawne kino było nie tylko zapisem historycznym, ale i artystycznym przeżyciem dla współczesnego widza rozmawiać będą pracownicy instytucji: Zastępczyni Dyrektora ds. Zbiorów i Digitalizacji Elżbieta Wysocka, opiekujący się zbiorem fotosów Piotr Śmiałowski i kurator Grzegorz Rogowski. Wieczór zakończy pokaz dwóch filmów, w tym "Ostatniego etapu" (1947) Wandy Jakubowskiej – kręconego w autentycznej przestrzeni Auschwitz pierwszego filmu fabularnego podejmującego tematykę obozów koncentracyjnych, dzieła pionierskiego i kanonicznego dla tego nurtu.

Piąte spotkanie – 28 listopada o godz. 19.00 – zatytułowane zagadkowo "Białe plamy i biały szum" – poświęcone będzie mniej znanej i często pomijanej części dziedzictwa audiowizualnego, wymykającej się tradycyjnym definicjom, jak filmy amatorskie, awangardowe czy, już współcześnie, treści internetowe. Porozmawiamy o tym, jak te materiały odkrywają nieznane a zarazem fascynujące rejony kina – i jak tworzy się oparte na nich archiwa audiowizualne. Uzupełnieniem rozmowy będzie pokaz dwóch filmów z Listy wpisujących się w ten niekanoniczny nurt, m.in. "Że życie ma sens" (2000) Grzegorza Lipca, pionierskiego dzieła polskiego kina niezależnego.

Tematem szóstego spotkania – 5 grudnia o godz. 19.00 – są "Tożsamości polskiego kina", czyli zapytamy o to, jak bardzo polska jest (lub nie jest) Lista Polskiego Dziedzictwa Filmowego. Podczas rozmowy wrócimy do początków rodzimej kinematografii budowanej przez twórców różniących się etnicznym pochodzeniem i przyjrzymy się współczesnej niejednorodnej tożsamości polskiego kina – transnarodowego, wielokulturowego, wpisanego w system międzynarodowych koprodukcji, ale też próbującego dać głos mniejszościom. Po spotkaniu pokaz dwóch filmów, w tym zrealizowanego techniką non-camerową "Ostrego filmu zaangażowanego" (1979) Juliana Józefa Antonisza, ironicznego pastiszu reportażu telewizyjnego o przyczynach kryzysu kultury.

Cykl zakończy się 12 grudnia o godz. 19.00 rozmową o tym, jakie są "Widoki na przyszłość". Spróbujemy pospekulować, przewidzieć, jak rozwijać się będzie Lista Polskiego Dziedzictwa Filmowego w kolejnych latach, jakie filmy na nią trafią, czy formy audiowizualne staną się bardziej widoczną częścią tego dorobku, wreszcie – jaką rolę w kształtowaniu kultury audiowizualnej odegra sztuczna inteligencja. W finale cyklu zobaczymy dwa spośród najmłodszych filmów na Liście: "Katedrę" (2002) Tomasza Bagińskiego, nawiązującą do tradycji Polskiej Szkoły Animacji przy użyciu innowacyjnych wówczas technik komputerowych oraz "Wesele" (2004) Wojtka Smarzowskiego, stanowiący kolejną wariację sztuki Wyspiańskiego groteskowy współczesny Polaków portret własny.