Andrzej Wajda to ikona polskiej kultury i jeden z najbardziej znanych polskich reżyserów na świecie. Twórca, którego filmy nie tylko zdobywały międzynarodowe uznanie, ale też pomagały kształtować tożsamość narodową w trudnych momentach historii Polski.
Artysta i świadek historii
Andrzej Wajda urodził się w 1926 roku w Suwałkach. Doświadczył tragicznych losów Polski XX wieku – jego ojciec został zamordowany w Katyniu, on sam był żołnierzem Armii Krajowej. Te doświadczenia głęboko wpłynęły na jego twórczość – pełną tematów wojny, tożsamości, wolności i pamięci. Wajda nie bał się zadawać trudnych pytań o przeszłość, winę i odpowiedzialność.
Debiut i „kanał” do światowej kariery
Jego pełnometrażowy debiut Pokolenie (1955) rozpoczął tzw. „polską szkołę filmową”. Kolejne filmy – Kanał (nagroda w Cannes) i Popiół i diament – uczyniły z Wajdy głównego komentatora moralnych dylematów powojennej Polski. Szczególnie ten ostatni, z ikoniczną rolą Zbigniewa Cybulskiego, uznawany jest za jedno z najważniejszych dzieł w historii kina.
Reżyser sumienia: Człowiek z marmuru i Człowiek z żelaza
W czasach PRL-u Wajda tworzył filmy, które stawały się manifestami oporu. Człowiek z marmuru (1976) to opowieść o manipulacji historią i kulcie pracy, natomiast Człowiek z żelaza (1981) był bezpośrednią odpowiedzią na wydarzenia sierpniowe i narodziny „Solidarności”. Film ten zdobył Złotą Palmę w Cannes.
Oscar i późne arcydzieła
Przez lata nominowano go do Oscara, jednak Amerykańska Akademia Filmowa przyznała mu nagrodę za całokształt dopiero w 2000 roku. Jego film Katyń (2007), który opowiada o zbrodni katyńskiej, był hołdem zarówno dla ojca, jak i dla milionów ofiar sowieckiego terroru. Ostatni film Wajdy, Powidoki (2016), to biografia artysty Władysława Strzemińskiego, w której ukazano zderzenie wolności twórczej z opresyjnym systemem.
Andrzej Wajda – dziedzictwo
Andrzej Wajda zmarł w 2016 roku, jednak jego dziedzictwo przez cały czas żyje – nie tylko w filmach, ale także w kolejnych pokoleniach reżyserów, których nieustannie inspirował. Był współzałożycielem Szkoły Wajdy, która jest jedną z najważniejszych szkół filmowych w Europie. Jego kino stanowi zapis polskiej duszy – skomplikowanej, zranionej, a jednocześnie niepokonanej.
