Pojawianie się „nowego stworzenia z długimi włosami” skłoniło Adama do robienia zapisków. Ewa już w dzień po swoim stworzeniu rozpoczyna zapisywanie pamiętnika, gdyż, jak słusznie przypuszcza, „te wszystkie szczegóły będą kiedyś ważne dla historyków”. Potrzeba słowa zrodziła się w świecie wraz z kobietą.
Pamiętniki Adama i Ewy Marka Twaina składają się z dwóch komplementarnych części, dowcipnie opowiadających biblijną historię pierwszych ludzi z dwóch różnych perspektyw: mężczyzny i kobiety. Obie części są dostępne na Wolnych Lekturach w tłumaczeniu Piotra Marcinkowa.
Wypisy z pamiętnika Adama (tytuł oryg.: Extracts from Adam’s Diary: Translated from the Original Ms) zostały najpierw opublikowane w folderze reklamowym The Niagara Book w 1893 r., a następnie w 1904 r. jako niezależny utwór. Pod koniec 1905 r. w czasopiśmie „Harper’s Magazine” po raz pierwszy ukazało się drukiem drugie opowiadanie — tym razem przedstawiające wydarzenia widziane oczyma Ewy. W marcu 1906 r. tekst wszedł w skład tematycznego zbioru opowiadań różnych autorów pt. Their Husbands’ Wives (Żony swoich mężów), a jako samodzielna książka, opatrzona ilustracjami Lestera Ralpha, Pamiętnik Ewy trafił do czytelników trzy miesiące później, w czerwcu roku 1906. Utwór ten wraz z kilkoma innymi tekstami tworzy grupę zwaną „pamiętnikami Adamowymi” („Adamic Diaries”), które na różne sposoby przetwarzały mit Adama i Ewy, motyw szczególnie zajmujący Twaina w ostatniej fazie twórczości. Zdaniem badaczy Pamiętnik Ewy to także swoisty list miłosny do żony autora, Olivii Langdon Clemens, napisany niedługo po jej śmierci w 1904 roku — wydarzenie to było potężnym ciosem dla pisarza.
Mark Twain wykreował bohaterkę niezwykłą, Adam pozostaje niewątpliwie w jej cieniu, stanowi tło. Ewa to energiczna, pełna entuzjazmu, inteligentna, dociekliwa i czuła miłośniczka świata. W toku lektury wraz z narratorką poznajemy Eden, miejsce oczywiście piękne, ale przede wszystkim fascynujące. Ewa jawi się jako niezmordowana odkrywczyni, która gorąco pragnie przeniknąć rzeczywistość wokół i dla której cały ten proces jest źródłem głębokiego zachwytu. Bohaterka próbuje różnych sposobów, aby ściągnąć gwiazdy z nieba, nadaje nazwy napotkanym rzeczom i zwierzętom, wymyśla przysłowia, formułuje pierwsze prawa fizyki — nierzadko czyni przy tym komiczne błędy i pomyłki, nie są one jednak niczym innym niż naturalnymi konsekwencjami jej sytuacji; bądź co bądź nikt przed nią nie zajmował się tymi sprawami.
Cała aktywność Ewy, skontrastowana dodatkowo z tępym, ograniczonym praktycyzmem i sobkostwem Adama, zdaje się sugerować, iż jest ona pramatką nie tylko ludzkości (jeśli po kimś odziedziczyliśmy bezinteresowny głód wiedzy i równie „nieprzydatne” skłonności estetyczne, to właśnie po niej), ale także Nowej Kobiety z ery sufrażystek, które na przełomie XIX i XX wieku, a więc równolegle z czasem powstania utworu, prężnie działały na rzecz równouprawnienia i emancypacji kobiet.
Mimo to opowiadanie Twaina trudno byłoby zaliczyć do tekstów otwarcie feministycznych — Ewa jest twórcza i samodzielna, niemniej odczuwa również głęboką potrzebę miłości i towarzystwa drugiego człowieka, skutkiem czego bezwarunkowo kocha Adama (dużego wyboru w Edenie nie było) i w stosunku do niego przyjmuje postawę uległości, przechodzącej niemal w upodrzędnienie, chociaż niewątpliwie przerasta swojego partnera intelektualnie i emocjonalnie. A dzieje się tak, ponieważ Pamiętnik Ewy Marka Twaina to także opowieść o pragnieniu bliskości i trosce, które wbrew wszelkiemu rozsądkowi skłaniają do poświęceń, czasem (zbyt) daleko idących, w imię przedrefleksyjnego, przemożnego uczucia; o próbie zrozumienia własnych tęsknot i zaakceptowaniu ich niezrozumiałości; o życiu niezwykłej kobiety, która stała się „pierwszą żoną”.
Opracowanie redakcyjne i przypisy: Piotr Marcinków, Aleksandra Sekuła.
