Po dziesięcioleciach oczekiwań Biblioteka Książąt Czartoryskich w Krakowie wreszcie doczeka się generalnego remontu. Muzeum Narodowe w Krakowie – do którego należy obiekt – oficjalnie ogłosiło podpisanie umowy z wykonawcą i rozpoczęcie zasadniczych prac budowlanych. To największa modernizacja tej instytucji od lat 60. XX wieku.
Kamienica przy ul. św. Marka 17, w której od 1961 roku mieści się Biblioteka Czartoryskich, przez lata funkcjonowała głównie jako biblioteka naukowa, dostępna dla badaczy i specjalistów. Teraz ma się to diametralnie zmienić. Po zakończeniu prac – planowanym na przełom 2027 i 2028 roku – miejsce to ma stać się nowoczesnym centrum wiedzy i kultury, otwartym dla szerokiej publiczności.
W marcu 2024 roku rozpoczęto etap przygotowawczy: księgozbiór przeniesiono do innych oddziałów MNK oraz do Zamku w Spytkowicach. Rozpoczęto również digitalizację i konserwację wybranych zbiorów, co było konieczne ze względu na ich unikatowy charakter.
Projekt zakłada nie tylko modernizację istniejących pomieszczeń, ale również znaczne powiększenie przestrzeni użytkowej. W dziedzińcu powstanie nowa przeszklona oranżeria, pełniąca funkcję sali edukacyjnej i warsztatowej. Pojawi się też nowa, przeszklona klatka schodowa z windą oraz dodatkowa kondygnacja podziemna, w której znajdzie się wielofunkcyjna sala multimedialna do organizacji konferencji i wydarzeń naukowych.
Wszystkie te przestrzenie będą w pełni przystosowane do potrzeb osób z niepełnosprawnościami. Prace obejmą też kompleksową wymianę instalacji – wodno-kanalizacyjnej, sanitarnej, elektrycznej oraz montaż nowoczesnych systemów klimatyzacyjnych i przeciwpożarowych.
Jednym z kluczowych elementów projektu jest digitalizacja zbiorów. Docelowo w wersji cyfrowej udostępnionych zostanie co najmniej 148 wyjątkowych obiektów, w tym bezcenne dokumenty o randze narodowej. Wśród nich znajdują się m.in. przywilej koszycki z 1374 roku, akt unii w Horodle (1413), przywilej jedlneński (1430) czy dokument hołdu pruskiego z 1525 roku.
Warto podkreślić, iż wiele z tych rękopisów wystawianych jest niezwykle rzadko – głównie z uwagi na ich stan zachowania i unikatową wartość historyczną. Dzięki digitalizacji będą one dostępne online, co znacząco zwiększy ich dostępność i pozwoli na bezpieczne udostępnianie zbiorów szerokiej publiczności.
Projekt zakłada również opracowanie interdyscyplinarnego programu edukacyjno-kulturalnego. Jego celem ma być nie tylko upowszechnianie wiedzy o zbiorach Czartoryskich, ale też stworzenie nowej przestrzeni integrującej różne środowiska – naukowe, artystyczne i społeczne. Zakłada się realizację działań międzypokoleniowych, dostępnych również dla grup narażonych na społeczne wykluczenie.
W ramach projektu przewidziano także działania promocyjne, edukacyjne i szkoleniowe dla pracowników, utworzenie nowych stanowisk oraz zakup sprzętu do digitalizacji i konserwacji zbiorów. Przeprowadzona zostanie również tzw. anoksja – konserwacja zabezpieczająca – dla najcenniejszych obiektów bibliotecznych.
Remont Biblioteki Książąt Czartoryskich realizowany jest w ramach projektu „Biblioteka Książąt Czartoryskich – rozbudowa i przebudowa oddziału Muzeum Narodowego w Krakowie”, który uzyskał dofinansowanie z unijnego programu FEnIKS w wysokości ponad 37 milionów złotych. Całkowity koszt inwestycji przekracza 56 mln zł. Generalnym wykonawcą jest firma RE-Bau, odpowiedzialna za kompleksowy zakres robót – od konstrukcyjnych, przez elewacyjne, po instalacyjne i wykończeniowe.
Biblioteka Książąt Czartoryskich to jedna z najcenniejszych tego typu instytucji w Polsce. w tej chwili liczy ponad 233 tys. woluminów, w tym blisko 14 tys. rękopisów oraz bezcenne druki z okresu od średniowiecza po czasy współczesne. W jej zbiorach znajduje się m.in. „Chronica Polonorum” Macieja Miechowity z 1519 roku – pierwsza drukowana historia Polski.
Początki biblioteki sięgają XVIII wieku i działalności Adama Kazimierza Czartoryskiego oraz jego żony Izabelli. Przez lata księgozbiór był rozbudowywany w licznych rezydencjach rodu Czartoryskich, zanim ostatecznie trafił do Krakowa.
