Nowa ekspozycja w Russowie

Zdjęcie: fot. Z. Kańczukowski - Muzeum Okręgowe Ziemi Kaliskiej

„Poznałam od razu granice Russowa. Poznałam drogę w lewo ku Poklękowi. Nie mogłam poznać siedziby moich urodzin i dzieciństwa. Byłam pod jakąś lawiną zdumienia. […] Zburzono oficyny, znikło wielkie piękne podwórze. Stawy przy tej zmianie otoczenia wyłoniły się jakby w innych, nie swoich miejscach. […] Tylko wierzby nad nimi rozrosły się do romantycznych wymiarów i nad opuszczeniem tym płaczą. Wszystko wygląda jak zbrodniczy pejzaż z «Marii» Malczewskiego w dzień uduszenia Marii i utopienia jej zwłok w stawie”

– pisała w swych „Dziennikach” Maria Dąbrowska w 1958 roku.

Literatka przyszła na świat 6 października 1889 roku w Russowie. Była najstarszą z pięciorga dzieci Ludomiry z Gałczyńskich (1856-1927) i Józefa Szumskiego (1844-1912). Ojciec w wieku dziewiętnastu lat wziął udział w powstaniu styczniowym. W 1889 roku otrzymał posadę administratora majątku Kazimierza Waliszewskiego w Russowie. Tu Maria spędziła najmłodsze lata, tu również do 1901 roku pobierała nauki w domu. Następnie kształciła się w Kaliszu i w Warszawie. Jej rodzice opuścili Russów w 1909 roku i przenieśli się do Poklękowa.

W 1911 roku Maria wyszła za mąż za Mariana Dąbrowskiego (1882–1925). W latach 1931-1934 wydano największe dzieło Dąbrowskiej – czterotomową powieść „Noce i dnie” (t. 1 „Bogumił i Barbara”, 1931; t. 2 „Wieczne zmartwienie”, 1932; t. 3 „Miłość”, 1933; t. 4 „Wiatr w oczy”, 1934). Jest ono uznawane często za najlepszą polską powieść międzywojnia. Pisarka otrzymała za nią Państwową Nagrodę Literacką i aż pięciokrotnie (1939, 1957, 1959, 1960, 1965) był nominowana do literackiej Nagrody Nobla. Dąbrowska zmarła 19 maja 1965 roku w Warszawie. Została pochowana w Alei Zasłużonych na Starych Powązkach.

Miesiąc przed śmiercią wracała jeszcze wspomnieniami do domu rodzinnego. W ostatnim wpisie w dzienniku czytamy:

„Russów tamtych czasów jakby przez fantastę powtórnie wymalowany, pojawiło się nieistniejące już miejsce, część domku, brałam miarę na okiennicę w pokoju babci, gdzie miała zamieszkać nasza gosposia Teonia. […] i wszystkie drzewa dzieciństwa stanęły na swoim miejscu – wszystkie jaskółki, a nadto wielka obfitość gęsi, bydła, owiec, świniaków różowych, czochrających się, czystych i pachnących nie chlewikiem a smażonym boczkiem”.

Muzeum w Russowie

Nic więc dziwnego, iż po śmierci literatki, z inicjatywy Wydziału Kultury Prezydium Powiatowej Rady Narodowej w Kaliszu, Muzeum Ziemi Kaliskiej i Komitetu Społecznego postanowiono utworzyć muzeum pisarki w dworku w Russowie. Budynek ten był jednak w złym stanie technicznym i w dodatku zamieszkały przez lokatorów, a wcześniej (do 1953) mieściła się w nim szkoła podstawowa. Po trwającej kilka lat odbudowie dworku, w 1971 roku otwarto Izbę Pamięci Dąbrowskiej.

Placówka dzieliła budynek z lokatorami i Klubem Rolnika. Osiem lat później izba stała się oddziałem Muzeum Okręgowego Ziemi Kaliskiej. W tym samym roku na skutek przeniesienia Klubu Rolnika instytucja zyskała dodatkowe pomieszczenia na ekspozycję. Z okazji setnej rocznicy urodzin Dąbrowskiej (1989) wykonano z kolei liczne prace remontowe w budynku.

W latach 1988–1998 utworzono w parku dworskim ekspozycję etnograficzną, stanęły w nim m.in. chata mieszkalna, stodoła, obora i spichlerz. Restaurację wnętrz dworku wykonano po opuszczeniu go przez lokatorów, pod koniec lat dziewięćdziesiątych oraz między 2010 a 2011 rokiem. W ostatnim czasie w budynku i skansenie przeprowadzono gruntowne prace remontowe, a park poddano rewaloryzacji. Zwieńczeniem inwestycji było otwarcie 9 czerwca br. nowej, niezwykle interesującej wystawy stałej. Ekspozycję utworzono w ramach projektu „Kompleksowa konserwacja i modernizacja Muzeum Okręgowego Ziemi Kaliskiej”, finansowanego z Programu Infrastruktura i Środowisko i ze środków Samorządu Województwa Wielkopolskiego.

„Noce i dnie”

Wystawa mieści się na obu kondygnacjach dworku w Russowie. Autorami ekspozycji na parterze są kierowniczka Oddziału Literackiego Dworek Marii Dąbrowskiej w Russowie Renata Ziętek, dyrektorka Muzeum Okręgowego Ziemi Kaliskiej w Kaliszu Sylwia Kucharska oraz edukator Michał Miklas. Ta część wystawy składa się z kilku modułów: 1. Wieś Russów, Dwór, Folwark, Park; 2. Lata szkolne; 3. Rodzice, rodzeństwo; 4. Studia, twórczość; 5. Powroty do Kalisza i Russowa, podróże Dąbrowskiej oraz 6. Trudne związki. W każdym z nich znajdują się zdjęcia pisarki, jej najbliższych, a także dworku, parku i mieszkańców wsi. Znajdziemy tu również akt urodzenia Dąbrowskiej, dyplomy ze studiów czy skany rękopisów.

Na ekspozycji możemy również usłyszeć głos literatki – wywiad przeprowadzony przez Ryszarda Matuszewskiego na kilka miesięcy przed jej śmiercią. Eksponaty pochodzą ze zbiorów Muzeum Okręgowego Ziemi Kaliskiej w Kaliszu, Muzeum Literatury w Warszawie oraz Archiwum Państwowego w Kaliszu.

Ekspozycja na piętrze zatytułowana „Śladami «Nocy i dni»” poświęcona została ekranizacji najważniejszej powieści Dąbrowskiej. Russów to przecież powieściowy Serbinów, a pierwowzorem Bogumiła Niechcica był ojciec pisarki. Ta część wystawy powstała według projektu Agnieszki Lisek, a materiały zgromadziła Sylwia Kucharska. Podziwiać tu możemy m.in. zrekonstruowane kostiumy z filmu, plakaty filmowe, zdjęcia, recenzje czy fragmenty obrazu filmowego wyświetlane na ekranie.

„Cała moja dotychczasowa twórczość obejmuje mały skrawek ziemi kaliskiej, na którym się urodziłam i wychowałam. Wszystkie tematy moich głównych książek wydźwignęły się ze mnie w wiele lat po opuszczeniu na zawsze moich stron rodzinnych. Były między innymi wyrazem tęsknoty za nimi, za krajem lat dziecinnych” [Maria Dąbrowska, „Dzienniki”, 1951].