Emigracyjny sen, nostalgia, tęsknota za ojczyzną i obcość, czyli eseistyczna, erudycyjna opowieść o losach dwóch osób, które po wielu latach mogą wrócić w rodzinne strony. Niewiedza to powieść, w której uznany pisarz, Milan Kundera, rozprawia o powrotach, pamięci, wspomnieniach i lękach.
Milan Kundera to postać, którą wielu będzie kojarzyło z jego najpopularniejszą powieścią, Nieznośną lekkością bytu. Jest to książka, od której i ja zaczęłam swoją przygodę z tym pisarzem. Niewiedza, choć nie może się z nią równać, jest ciekawą i wartościową pozycją dla wszystkich, komu podoba się styl Kundery. Jest to niewielka, ale treściwa książka, która śledzi losy dwóch emigrantów, Ireny i Josefa.
Najpierw poznajemy Irenę, której obawy, rozterki i przemyślenia będą motorem napędowym tej historii. To głównie jej oczami będziemy poznawać nieprzyjemne aspekty emigracji, ale i powrotu po wielu latach na obczyźnie. Kundera rozprawia się tutaj z uniwersalnym doświadczeniem, które w mniejszym lub większym stopniu ma dotykać wszystkich tych, którzy zmuszeni są do opuszczenia rodzinnego kraju.
Fabuła przeplatana esejem
By rozszerzyć ogląd czytelnika na sytuację, Kundera przywołuje Odyseję i przytacza losy znanych osób, Hallgrimsona i Schönberga, dotyka sposobu przedstawiania powrotów i emigracji w literaturze, rozprawia nad etymologią słów i znaczeń w różnych językach, a wszystko to okrasza kontekstem historycznym. Mówi to głosem wszechwiedzącego narratora, odsuwając przy tym bohaterów odrobinę na bok i wykładając nam wielkie prawdy, które niejako tłumaczą emocje i rozterki będące udziałem emigrantów na całym świecie.
Świat zbudowany przez Kunderę jest pełen lęków, samotności, poczucia wyobcowania i niezrozumienia. Ludzie otaczający głównych bohaterów tak naprawdę nie przejmują się nimi. Nie obchodzą ich ci emigranci, wracający po latach do ich życia. Jest to przykra rzeczywistość, w której osoby są zapominane, a ich doświadczenia nie wzbudzają ciekawości najbliższych. Pojawia się tu swego rodzaju komentarz na temat tego, jak działają ludzie. A także jak ich oczekiwania wobec nas mogą negatywnie wpływać na relacje.
Pod kątem technicznym i merytorycznym jest to bardzo dobrze napisana książka. Autor wchodzi w umysły bohaterów i na przykładzie jednostek próbuje przybliżyć czytelnikowi uczucia miotające osobami, które w czasach postkomunistycznych, po wielu latach na emigracji, były konfrontowane z możliwością wrócenia do domu. Trudno nie odnieść wrażenia, iż Niewiedza chce być jednocześnie fabularną powieścią i swego rodzaju rozprawą. Esejem, w którym autor wyjaśnia nam pojęcia i udaje się na filozoficzne wycieczki lub rysuje tło historyczne, pełne dat i faktów. To tworzy intrygującą, ale i momentami chaotyczną kombinację, w której zanadto odsuwamy się od głównych bohaterów.
Okrutny świat emigracji oczami Kundery
Z pewnością ten styl pisania budzi ciekawość. Książkę, mimo ciężkich tematów, które skłaniają do refleksji nad własnym życiem, czyta się lekko – głównie dzięki zwięzłemu, prostemu językowi, w jakim została napisana. Kundera kreuje bohaterów z wadami, popełniających błędy, skłonnych do przesady i zapatrzonych w swoje własne przekonania, wręcz zadufanych w sobie. Nie znajdziemy tu ani jednej osoby, która w centrum wszechświata nie stawiałaby samego siebie. Do tego stopnia, iż nic poza tym własnym „ja” i „moje” się nie liczy.
Temat emigracji jest wciąż bliski wielu z nas. Jednak w świecie tanich lotów i video rozmów nie wydaje się już tak tragiczny, jak przedstawia to Kundera. Przez te elementy wyjazd rzadko kiedy wiąże się z całkowitym odcięciem od rodziny i przyjaciół. Duży wpływ na losy bohaterów ma czas, w którym żyją – komuna, okupacja, brak wolnych granic, żelazna kurtyna. Odseparowani, wyobcowani, niemal tak nieobecni, jakby już byli martwi. Emigranci, wracający lub odwiedzający rodziny po wielu latach, zderzali się z zupełnie obcym światem.
Piękny hołd dla uznanego pisarza
Szata graficzna powieści Niewiedza jest dosyć delikatna. Nie oferuje mnóstwa kolorów, zamiast tego trzymając się czerni, bieli i stonowanej czerwieni. Pozostałe książki, opublikowane na nowo przez wydawnictwo W.A.B, trzymają się podobnej strategii, wyszczególniając różnymi pastelowymi kolorami nazwisko autora i tytuł. Uważam, iż jest to piękny hołd dla niedawno zmarłego pisarza, który pozostawił po sobie dorobek wciągających, intrygujących i nieszablonowych powieści.
Jest to rodzaj literatury, którego warto skosztować. Książka nie jest długa, liczy zaledwie 160 stron. Mimo to Kundera prowadzi narracje w sposób wyczerpujący temat. Fabuła płynie gładko, a wplecione w nią refleksje, fakty i nawiązania wzbogacają ją i dodają ponadczasowej wartości. Dodają one również co prawda chaotyczności, czasem zanadto oddalając się od głównych wątków, i mogą porażać szczegółowością, ale nie umniejszają wartościowości Niewiedzy.
Autor: Milan Kundera
Tłumaczenie: Marek Bieńczyk
Wydawca: W.A.B.
Premiera: 10 kwietnia 2024 r.
Oprawa: miękka ze skrzydełkami
Stron: 160
Fot. główna: Kolaż z okładką książki/Wydawnictwo W.A.B.
