„Niech świeci. Wokół fotograficznego archiwum VEHA” w Miejskim Ośrodku Sztuki w Gorzowie Wielkopolskim

Punktem wyjścia dla wystawy jest zainicjowane w 2017 roku przez Lesię Pczołkę archiwum VEHA – jedna z najważniejszych inicjatyw dotyczących opieki nad białoruskim dziedzictwem wizualnym. Projekt polega na zbieraniu oraz katalogowaniu amatorskiej i rodzinnej fotografii, dokumentującej różne aspekty życia społecznego od momentu pojawienia się tego medium na terenie dzisiejszej Białorusi. Dotychczasowymi tematami tej kolekcji były: ujęcia rodzinne na tle samotkanych dywanów, kompozycje weselne i pogrzebowe oraz wizerunki ludzi na tle lasu. Każdy z tematów został zaprezentowany w osobnej książce, uzupełnionej o teksty badawcze. VEHA, poprzez zbieranie, badanie i upowszechnianie wizualnego archiwum społecznego, za swój główny cel obiera zachowywanie śladów historii białoruskiej codzienności. W kontekście działań białoruskiego państwa oraz instytucji publicznych, często intencjonalnie lub poprzez brak odpowiednich zasobów zacierających czy wręcz niszczących ślady lokalnej kultury, inicjatywę VEHA można śmiało uznać za przejaw zarówno aktywizmu kulturowego, jak i obywatelskiego.

Katarzyna Sienkiewicz, „Babcia Halina Woroniecka z ciocią Dorotą, mamą Ireną i wujkiem Mirkiem na kilimie”, technika własna, 20 x 30 cm, 2023. Widok wystawy „Niech świeci. Wokół fotograficznego archiwum VEHA" w Miejskim Ośrodku Sztuki w Gorzowie Wielkopolskim, fot. dzięki uprzejmości MOS.

Kate Ngan Wa Ao, „Żaden kolor nie jest dobry”, wideo, obiekt, 2023. Widok wystawy „Niech świeci. Wokół fotograficznego archiwum VEHA" w Miejskim Ośrodku Sztuki w Gorzowie Wielkopolskim, fot. dzięki uprzejmości MOS.

Do udziału w wystawie zaproszone zostały artystki pochodzące z Białorusi, Polski oraz Makau. Większość z prezentowanych prac została stworzona specjalnie na okazję wystawy. Pochodząca z Podlasia Olga Anna Markowska skupia się na kwestii dotyczącej relacji człowieka z lasem, między innymi przetwarzając poświęcone naturze białoruskie pieśni ludowe na współczesną kompozycję muzyczną. Katarzyna Sienkiewicz, należąca do mniejszości białoruskiej odsłania historię własnej rodziny, powiązaną z tkactwem (tkaczkami były obydwie babcie malarki) i kulturą białoruską. Pochodząca z Makau Kate Ngan Wa Ao odnosi się do specyficznego sposobu widzenia historii z terenów, znajdujących się „pomiędzy” różnymi, często przemocowymi, mocarstwami i kulturami (cecha wspólna dla Białorusi i Makau). Rozalina Busel jest autorką poetyckiej instalacji, łączącej w sobie najważniejsze atrybuty ludzkiego życia i śmierci, która unaocznia związek pomiędzy wybranymi tematami archiwum VEHA. Lesia Pczołka, pomysłodawczyni i założycielka inicjatywy, stworzyła kilka prac łączących tematy wszystkich odsłon archiwum. Odnoszą się one do skomplikowanych, często sprzecznych elementów charakterystycznych dla białoruskiej kultury, nie dających sprowadzić się do monolitycznego zestawu znaków i symboli narodowych.

Kate Ngan Wa Ao, „Dotykające się dłonie”, wydruk na gipsie, 2023. Widok wystawy „Niech świeci. Wokół fotograficznego archiwum VEHA" w Miejskim Ośrodku Sztuki w Gorzowie Wielkopolskim, fot. dzięki uprzejmości MOS.

Kate Ngan Wa Ao, „Dotykające się dłonie”, wydruk na gipsie, 2023. Widok wystawy „Niech świeci. Wokół fotograficznego archiwum VEHA" w Miejskim Ośrodku Sztuki w Gorzowie Wielkopolskim, fot. dzięki uprzejmości MOS.

Lesia Pczołka, „Roadsite Sites”, fine arts print, 7 zdjęć 50 x 80 cm, 2020. Widok wystawy „Niech świeci. Wokół fotograficznego archiwum VEHA" w Miejskim Ośrodku Sztuki w Gorzowie Wielkopolskim, fot. dzięki uprzejmości MOS.

Lesia Pczołka, „Spróbujcie odczytać moje kamienie”, instalacja, 2023. Widok wystawy „Niech świeci. Wokół fotograficznego archiwum VEHA" w Miejskim Ośrodku Sztuki w Gorzowie Wielkopolskim, fot. dzięki uprzejmości MOS.

Olga Anna Markowska, „bez tytułu”, utwór muzyczny, woal bawełniany z nadrukiem, 500 x 130 cm, 2023. Widok wystawy „Niech świeci. Wokół fotograficznego archiwum VEHA" w Miejskim Ośrodku Sztuki w Gorzowie Wielkopolskim, fot. dzięki uprzejmości MOS.

Rozalina Busel, „Pokój Medytacyjny II”, obiekt / rama aluminiowa, tekstylia, 180 x 70 x 180 cm, 2023. Widok wystawy „Niech świeci. Wokół fotograficznego archiwum VEHA" w Miejskim Ośrodku Sztuki w Gorzowie Wielkopolskim, fot. dzięki uprzejmości MOS.

Tytuł wystawy Niech świeci został zaczerpnięty z fragmentu wiersza Żyć Łarysy Hienijusz (1910-1983), białoruskiej poetki i polityczki emigracyjnej, żyjącej w czasie, z którego pochodzi większość fotografii w archiwum VEHA. Jej rozumienie życia wiąże się z najprostszymi zagadnieniami: przynależnością do ziemi, lasów, sadów, więzią międzypokoleniową, pamięcią, domem, a także wiarą w lepsze jutro. Są to tematy, które często odnajdziemy w prywatnych zbiorach rodzinnych zawierających w sobie pojedyncze historie. Zebrane do większego zbioru, takiego jak archiwum VEHA, tworzą historię kraju. Historia ta prezentuje się w swojej oddolnej odsłonie, pozbawionej wielkich narracji, znanych nazwisk i powszechnie celebrowanych dat. Pozwala to na szczegółowe uchwycenie przejawów lokalnego środowiska naturalnego i kulturowego poprzez prezentację najbardziej uniwersalnych elementów ludzkiego życia.