Nagrody Historyczne przyznane! Tak tworzymy niezależny instytut pamięci narodowej

Zdjęcie: Leszek Zych / Polityka


We wtorek po południu kolejny raz wręczyliśmy Nagrody Historyczne POLITYKI. W tym roku otrzymały imię Mariana Turskiego, długoletniego redaktora działu historycznego, pomysłodawcy konkursu i przewodniczącego jury od 1959 r. Rozpoczynamy naszą uroczystość od pożegnania – powiedział redaktor naczelny „Polityki” Jerzy Baczyński. – Straciliśmy w tym roku naszego wielkiego przyjaciela, twórcę tej nagrody i przewodniczącego kapituły od 1959 r., Mariana Turskiego. To dla nas i dla polskiego dziennikarstwa strata dramatyczna. Uznaliśmy, iż od tego roku Nagrody Historyczne będą nosiły jego imię, a logo będzie miało jego twarz. Do dyplomu dołączamy medale z wizerunkiem Mariana Turskiego.

Nagrody Historyczne POLITYKI to najstarsze i jedne z najbardziej prestiżowych wyróżnień (ponad 430 laureatek i laureatów!), jakie mogą otrzymać autorzy prac historycznych. Ideą Mariana Turskiego było to, aby promować książki i autorów, którzy odkrywali nieznane fakty naszej historii, podejmowali polemikę z polityką historyczną przekłamującą historię. – W ten sposób tworzymy niezależny instytut pamięci narodowej – mówił Baczyński.

Nowy przewodniczący kapituły – historyk i publicysta „Polityki” prof. Wiesław Władyka – przypomniał gigantyczny dorobek Mariana Turskiego: – 66 lat razy 52, tyle numerów rocznie wydaje „Polityka”. Każdy numer to było 200 stron maszynopisu, 350 tys. znaków. W każdym były dwa–trzy teksty historyczne. Trzeba było je wymyślić, napisać, zredagować, wysłać do drukarni i w czasach PRL wojować z cenzurą. Marian robił to przez wiele, wiele lat. To rekord światowy. A to, przez jakie meandry przechodziła polska historiografia przez te lata, to temat na doktorat – opowiadał.

Oprócz prof. Władyki w skład kapituły wchodzą: dr hab. Barbara Klich-Kluczewska, prof. Jerzy Kochanowski, prof. Dariusz Stola, dr hab. Bożena Szaynok, dr hab. Marcin Zaremba. W tym roku zgłoszono 180 książek.

Laureaci Nagród Historycznych za rok 2024

W kategorii prac naukowych zwyciężyli Rafał Wnuk i Sławomir Poleszak, autorzy książki „Niezłomni czy realiści? Polskie podziemie antykomunistyczne bez patosu” (Wydawnictwo Literackie, Kraków 2024). – Rafał Wnuk i Sławomir Poleszak nie walczą z mitem, wykonują dobrą historyczną robotę. Nie budują kolejnego pomnika. To historia arcypolska, gdzie bohaterstwo miesza się ze zdradą – argumentował prof. Zaremba. Rafał Wnuk, dyrektor Muzeum II Wojny Światowej w Gdańsku, odbierając nagrodę, przypomniał rozmowę z Marianem Turskim w trakcie prac nad muzeum: – To, co mówił, zdecydowało o kształcie wystawy na temat Holokaustu. Otrzymanie pierwszej nagrody Turskiego jest olbrzymim wyróżnieniem i zobowiązaniem.

Aneta Prymaka-Oniszk, autorka książki „Kamienie musiały polecieć. Wymazywana przeszłość Podlasia” (Wydawnictwo Czarne, Wołowiec 2024), odebrała nagrodę w kategorii prac popularnonaukowych. – Udało się jej pokazać pograniczny świat białoruskiej mniejszości. Odsłoniła falę przemocy wobec tej mniejszości w 1945 r. z perspektywy ofiar. To znakomity reportaż historyczny – oceniła dr hab. Klich-Kluczewska. – Wierzę, iż ta nagroda przyniesie dużo dobrego dla ludzi na Podlasiu, w Kuźnicy, Łosośnie i innych – powiedziała laureatka.

Za debiut w pracach naukowych i popularnonaukowych nagrodziliśmy Justynę Majewską za „Mury i szczeliny. Przestrzenie getta warszawskiego” (ŻIH, Warszawa 2024). – O getcie warszawskim napisano bardzo wiele, dlatego trudno jest napisać coś, co wnosi nową wiedzę. jeżeli robi się to w swoim debiucie, świadczy to o wyjątkowych umiejętnościach – chwalił prof. Stola. Majewska wspominała spotkania z Marianem Turskim w czasie budowy Muzeum Polin. Jak mówiła, były to formujące rozmowy.

W kategorii pamiętniki, relacje, wspomnienia nagrodę otrzymała rozmowa z Krystyną Budnicką „Ocalałam” autorstwa Rafała Kotomskiego i ks. Grzegorza Michalczyka (Więź, Warszawa 2024). – To opowieść Żydówki, chrześcijanki, katalog największych mądrości życiowych – mówiła dr hab. Szaynok. – Jeżeli to wszystko prawda, to naprawdę fajnie. Zawsze mówię „nie jestem bohaterką” – żartowała skromnie Krystyna Budnicka, bohaterka książki.

Seria „Biblioteka Zesłańca. Świadectwa XX wieku: t. 1–17” pod redakcją Piotra Cichorackiego, Marceliny Jakimowicz i Małgorzaty Ruchniewicz (Polskie Towarzystwo Ludoznawcze, Wrocław 2024) została nagrodzona w kategorii wydawnictw źródłowych. Prof. Kochanowski policzył, iż seria zajmuje na jego półce 35 cm. – To cała paleta egodokumentów: pamiętników, dzienników, listów i rozmów. Symboliczny Sybir potraktowano jako metaforę losów represjonowanych przed i po wojnie w Kazachstanie, na Wołyniu czy Dolnym Śląsku. Laureaci opowiadali o przeżyciu, jakim była praca z bohaterami książki.

Nagrodę specjalną otrzymał „Polski Słownik Biograficzny” (wydają go Polska Akademia Nauk, Polska Akademia Umiejętności, Instytut Historii im. T. Manteuffla PAN). – Jego ideą jest przywrócenie pamięci wybitnych Polaków. Istnieje już 90 lat. Mamy do czynienia z dziełem unikalnym w skali światowej – tłumaczył prof. Władyka. Od 2003 r. redaktorem naczelnym PSB jest prof. Andrzej Romanowski. – Przyjmuję tę nagrodę także w imieniu kolejnych generacji redaktorów PBS – mówił. Wyraził nadzieję, iż ta nagroda umożliwi uzyskanie stałego finansowania PBS i wydanie jego drugiej serii.

Zachęcamy do zapoznania się z inicjatywą Stowarzyszenia Żydowskiego Instytutu Historycznego w Polsce, czyli Funduszem Nieobojętnych im. Mariana Turskiego. To fundusz wieczysty, który będzie wspierać organizacje działające na rzecz przeciwdziałania dyskryminacji, nietolerancji i mowie nienawiści. Szczegóły znajdą Państwo na tej stronie.

Wszyscy nominowani

Kategoria: debiuty w pracach naukowych i popularnonaukowych

1) Justyna Majewska, „Mury i szczeliny. Przestrzenie getta warszawskiego”, ŻIH, Warszawa 2024

2) Ewa Mańkowska, „Hanna i Dorota”, Wydawnictwo EMG, Kraków 2024

3) Barbara Tyszkiewicz, „Zawieyski – pisarz w roli polityka”, Instytut Badań Literackich PAN, Warszawa 2024

Kategoria: wydawnictwa źródłowe

1) „Biblioteka Zesłańca. Świadectwa XX wieku: t. 1–17”, red. Piotr Cichoracki, Marcelina Jakimowicz, Małgorzata Ruchniewicz, Polskie Towarzystwo Ludoznawcze, Wrocław 2024

2) Władysław Czapliński, „Dziennik 1958–1981”, redakcja naukowa i wstęp Tomasz Siewierski, Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa 2024

3) Patryk Pleskot, „»Świeć nam, Panie Generale«. Wybór prywatnej korespondencji nadsyłanej do gen. Wojciecha Jaruzelskiego w latach 1982–1989 (z zasobów Instytutu Hoovera)”, Instytut Pamięci Narodowej, Warszawa 2024

Kategoria: prace naukowe

1) Michał Bilewicz, „Traumaland. Polacy w cieniu przeszłości”, Wydawnictwo MANDO, Kraków 2024

2) Sylwia Bykowska, „Między migracją a integracją. Społeczeństwo Gdańska w latach 1945–1960”, Instytut Historii im. T. Manteuffla PAN, Warszawa 2024

3) Rafał Wnuk, Sławomir Poleszak, „Niezłomni czy realiści? Polskie podziemie antykomunistyczne bez patosu”, Wydawnictwo Literackie, Kraków 2024

Kategoria: prace popularnonaukowe

1) Karolina Ćwiek-Rogalska, „Ziemie. Historie odzyskiwania i utraty”, Wydawnictwo RN, Warszawa 2024

2) Aneta Prymaka-Oniszk, „Kamienie musiały polecieć. Wymazywana przeszłość Podlasia”, Wydawnictwo Czarne, Wołowiec 2024

3) Jacek Leociak, „Podziemny Muranów”, Wydawnictwo Czarne, Wołowiec 2024

Kategoria: pamiętniki, relacje, wspomnienia

1) „Krystyna Budnicka. Ocalałam”, rozmawiają Rafał Kotomski i ks. Grzegorz Michalczyk, Więź, Warszawa 2024

2) Zofia Rogowska, „Wojenny pamiętnik. Zapiski z powstania warszawskiego i niemieckich obozów koncentracyjnych”, Replika, Poznań 2024

3) Barbara Szacka, „Życie i pamięć w mrocznych czasach”, Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa 2024