Nadchodzi dramat milionów Polaków. Sytuacja będzie coraz gorsza. Trzeba działać już teraz

Najnowsze prognozy GUS nie pozostawiają wątpliwości – Polska kurczy się w tempie, które zaskoczyło choćby ekspertów. Problem w tym, iż mniej ludzi oznacza radykalnie inne reguły gry finansowej. Oto, jak się zabezpieczyć przed dramatyczną przyszłością.

Fot. Warszawa w Pigułce

Scenariusz, który przestał być zły. Teraz jest bardzo zły

GUS prognozuje spadek liczby ludności Polski z obecnych 37,4 miliona do 30,9 miliona w 2060 roku. W najgorszym wariancie może nas zostać tylko 26,7 miliona – to różnica większa niż łączna populacja pięciu najmniejszych województw.

Przewiduje się wyraźny spadek liczby urodzeń do około 225 tysięcy w 2060 roku, czyli o blisko 25 procent mniej niż w 2025 roku. Jednocześnie współczynnik dzietności, który w tej chwili wynosi 1,26, w zależności od scenariusza wzrośnie maksymalnie do 1,79 lub spadnie do 1,19. Dla porównania, poziom zastępowalności pokoleń to około 2,1 dziecka na kobietę.

Te zmiany będą miały bezpośredni wpływ na strukturę wydatków państwa i możliwości finansowania systemu emerytalnego. Do 2060 roku osoby w wieku 65 lat i więcej będą stanowiły około 32 procent populacji, a ich liczba wzrośnie o ponad 2,2 miliona w porównaniu do prognozy na 2025 rok.

Liczby mogą wydawać się abstrakcyjne, ale za nimi kryją się bardzo konkretne konsekwencje dla portfeli milionów Polaków. Najnowsze prognozy Głównego Urzędu Statystycznego pokazują skalę przemian, z którymi nasz kraj się nie mierzył od dekad. Za statystykami demograficznymi stoją realne zmiany w systemie finansowym, które mogą zdefiniować standardy życia całego pokolenia.

Matematyka, która nie kłamie

Mechanizm finansowania emerytur w Polsce opiera się na prostej zasadzie: dzisiejsi pracownicy finansują dzisiejszych emerytów. System działa sprawnie, gdy proporcje między tymi grupami pozostają stabilne. Problem polega na tym, iż te proporcje radykalnie się zmieniają.

W 2060 roku na 100 osób w wieku produkcyjnym przypadnie 105 osób w wieku nieprodukcyjnym. Oznacza to, iż każdy pracownik będzie musiał wygenerować składki wystarczające na utrzymanie więcej niż jednego emeryta. To zadanie, które w obecnych realiach gospodarczych graniczy z niemożliwością.

Liczba osób w wieku produkcyjnym zmniejszy się z 21,7 miliona w 2025 roku do około 15,0 miliona w 2060 roku. Jednocześnie wydłuża się przeciętne trwanie życia, co oznacza dłuższy okres pobierania świadczeń emerytalnych przy krótszym okresie opłacania składek.

Geografia nierówności

Zmiany demograficzne nie będą równomiernie rozłożone geograficznie. Największy spadek populacji oczekiwany jest w województwie świętokrzyskim (ponad 29 procent), Lubelszczynie (25,4 procent) i województwie opolskim (25,2 procent).

Najwolniej będą kurczyły się społeczeństwa na Mazowszu i Pomorzu, gdzie GUS prognozuje spadek populacji odpowiednio o 7,3 procent i 7,6 procent. To oznacza narastające różnice regionalne w możliwościach finansowania lokalnych systemów emerytalno-zdrowotnych.

Proces starzenia najsilniej dotknie województwa warmińsko-mazurskie, opolskie oraz podkarpackie, gdzie odsetek osób starszych zwiększy się w największym stopniu (powyżej 13 punktów procentowych). Regionalne różnice będą miały bezpośredni wpływ na dostępność usług medycznych i poziom lokalnych podatów.

Kto zapłaci najwyższą cenę

Największe wyzwania czekają osoby w tej chwili mające 35-45 lat. To pokolenie, które będzie przechodzić na emeryturę w momencie, gdy system osiągnie szczyt niewydolności demograficznej. Za młode, by skorzystać z jeszcze funkcjonujących rozwiązań systemu, za stare, by móc dostosować się do radykalnych reform.

Wydłużenie się oczekiwanego trwania życia do poziomu od 75,8 lat do ponad 81 lat w przypadku mężczyzn i od 83 lat do ponad 87 lat w przypadku kobiet oznacza, iż kapitał emerytalny będzie dzielony przez większą liczbę miesięcy, co automatycznie obniża wysokość świadczeń.

Osoby planujące emeryturę w latach 2040-2050 mogą spodziewać się świadczeń na poziomie 30-40 procent ostatniego wynagrodzenia, zamiast obiecywanych wcześniej 60-70 procent. To różnica, która może zadecydować o standardzie życia na starość.

Indywidualne strategie zabezpieczenia

W obliczu systemowych zagrożeń najważniejsze staje się indywidualne planowanie finansowe. IKZE (Indywidualne Konto Zabezpieczenia Emerytalnego) to jeden z dostępnych instrumentów, który pozwala na budowanie kapitału emerytalnego przy jednoczesnych korzyściach podatkowych.

Maksymalna kwota wpłat na IKZE w 2025 roku wynosi 10 407,60 złotych dla osób nieprowadzących działalności gospodarczej. Wpłaty można odliczyć od podstawy opodatkowania, co dla osoby w drugim progu podatkowym oznacza realne oszczędności rzędu 3 330 złotych rocznie.

Jeszcze ważniejsze są korzyści długoterminowe. Regularne wpłaty 500 złotych miesięcznie przez 25 lat przy średnim oprocentowaniu 5 procent mogą wygenerować kapitał przekraczający 300 tysięcy złotych. Po ukończeniu 65 lat środki te podlegają tylko 10-procentowemu podatkowi zryczałtowanemu.

IKZE to tylko jedna z opcji. Równie istotne może okazać się inwestowanie w nieruchomości, szczególnie w regionach o stabilniejszej demografii. Mieszkania w Warszawie, Krakowie czy Gdańsku mogą zachować wartość choćby w scenariuszu ogólnego spadku populacji.

Instrumenty kapitałowe – akcje, obligacje, fundusze inwestycyjne – oferują możliwość realnego wzrostu kapitału, ale wymagają większej wiedzy i akceptacji ryzyka. Ważne, by zdywersyfikować portfel i rozłożyć inwestycję w czasie.

Inwestycja w zdrowie może okazać się równie ważna jak gromadzenie kapitału. Wydłużająca się średnia długość życia przy malejących zasobach systemu opieki zdrowotnej może sprawić, iż dostęp do prywatnej opieki medycznej stanie się koniecznością, nie luksusem.

Scenariusze i ich prawdopodobieństwo

Eksperci przewidują, iż konieczna będzie reforma wieku emerytalnego, wyrównanie i podwyższenie granic wieku oraz system zachęt do dłuższej pracy. Najbardziej prawdopodobny jest proces rozłożony na kilkanaście lat, z wyrównywaniem wieku emerytalnego w ramach jednej reformy.

Alternatywnym scenariuszem jest znaczące otwarcie rynku pracy na migrantów ekonomicznych, co mogłoby częściowo zrównoważyć demograficzny deficyt. Jednak taka polityka niesie ze sobą własne wyzwania społeczne i polityczne.

Trzecim możliwym kierunkiem są radykalne zmiany w systemie emerytalnym – przejście na model kapitałowy lub wprowadzenie emerytur obywatelskich finansowanych z podatków. Każde z tych rozwiązań wiąże się z ogromnymi kosztami przejściowymi.

Czy emigracja rozwiąże problem?

Część młodych Polaków rozważa emigrację jako sposób na uniknięcie konsekwencji demograficznej zapaści. Rzeczywistość jest jednak bardziej skomplikowana. Niemal wszystkie kraje UE zmagają się z podobnymi wyzwaniami demograficznymi, a dzietność w Niemczech, Włoszech czy Hiszpanii jest równie niska jak w Polsce.

Emigracja może oznaczać wyższe zarobki, ale także wyższe koszty życia i inne systemy emerytalne, które również wymagają adaptacji. Dodatkowo, długoterminowe planowanie emerytalne w innym kraju wiąże się z ryzykiem walutowym i zmianami legislacyjnymi.

Bardziej uniwersalnym rozwiązaniem jest dywersyfikacja geograficzna inwestycji – lokowanie części oszczędności na rynkach międzynarodowych, co może zabezpieczyć przed ryzykiem związanym z lokalną demografią.

Perspektywa długoterminowa

Według najnowszych prognoz ONZ do 2080 roku światowa populacja osiągnie szczyt około 10,3 miliarda, a potem liczba ludzi na świecie zacznie spadać. Depopulacja to globalny trend, który dotknie praktycznie wszystkie rozwinięte kraje.

To oznacza, iż obecne wyzwania demograficzne Polski to zapowiedź zmian, z którymi będzie musiał zmierzyć się cały rozwinięty świat. Kraje, które najszybciej opracują skuteczne modele radzenia sobie z starzejącym się społeczeństwem, zyskają przewagę konkurencyjną.

Kluczowe będzie znalezienie równowagi między indywidualną odpowiedzialnością za zabezpieczenie emerytalne a solidarnością społeczną. System, który całkowicie przerzuci ciężar na jednostki, może prowadzić do dramatycznych nierówności społecznych.

Działanie zamiast czekania

Demograficzna transformacja Polski to nie abstrakcyjna przyszłość, ale proces, który już się rozpoczął. Przewiduje się, iż rok 2022 był ostatnim, w którym liczba urodzeń przekroczyła 300 tysięcy.

Każdy rok opóźnienia w rozpoczęciu oszczędzania to mniejszy kapitał na emeryturze i wyższa zależność od systemu, który może okazać się niewystarczający. Osoby w wieku 30-40 lat mają jeszcze czas na zbudowanie zabezpieczenia, ale okno możliwości systematycznie się zawęża.

Kluczowe jest realistyczne podejście do planowania finansowego i zrozumienie, iż emerytalna przyszłość zależy przede wszystkim od indywidualnych decyzji, nie od obietnic systemu. Demografia nie wybacza błędów, ale nagradza tych, którzy potrafią się do niej dostosować.