Na zachodzie Europy już do tego doszło. Przygotuj się, zanim będzie na późno

W bezprecedensowym zwrocie wydarzeń, europejskie instytucje finansowe zaczynają otwarcie namawiać swoich klientów do czegoś, co jeszcze niedawno było niewyobrażalne – gromadzenia gotówki poza systemem bankowym. To historyczny moment, który wstrząsnął fundamentami nowoczesnej bankowości.

Fot. Obraz zaprojektowany przez Warszawa w Pigułce wygenerowany w DALL·E 3

Prezesi największych banków w Europie, instytucji które przez dekady promowały transakcje bezgotówkowe i cyfryzację usług finansowych, teraz jednogłośnie zalecają tworzenie domowych rezerw pieniężnych na wypadek potencjalnej katastrofy cybernetycznej. To ostrzeżenie, płynące z samego serca systemu finansowego, każe zastanowić się nad kruchością infrastruktury, od której wszyscy staliśmy się całkowicie zależni.

Holenderski sektor bankowy, uznawany za jeden z najbardziej innowacyjnych i zorientowanych cyfrowo w Europie, jako pierwszy wystosował oficjalne rekomendacje dotyczące kwot, jakie obywatele powinni przechowywać w domach. Według ekspertów z Amsterdamu, każde gospodarstwo domowe powinno dysponować rezerwą gotówkową w wysokości od 200 do 500 euro. Polscy specjaliści, adaptując te zalecenia do lokalnych realiów ekonomicznych, sugerują kwotę około 1000 złotych jako minimum pozwalające na przetrwanie tygodnia w sytuacji, gdy systemy bankowe przestaną funkcjonować. Ta suma ma umożliwić zakup podstawowych artykułów spożywczych, leków oraz pokrycie innych niezbędnych wydatków w sytuacji kryzysowej.

Powód tych alarmujących rekomendacji jest jednoznaczny – banki europejskie otrzymują niepokojące sygnały o przygotowaniach do bezprecedensowej fali cyberataków, których celem będzie infrastruktura finansowa kontynentu. Według najnowszych raportów wywiadu i zespołów ds. cyberbezpieczeństwa, wyrafinowane grupy hakerskie, często działające pod patronatem państwowych agencji wywiadowczych, intensyfikują swoje wysiłki zmierzające do paraliżu systemów bankowych. Te ataki nie są już prostymi próbami wyłudzenia danych czy kradzieży środków – ich celem jest całkowite destabilizowanie infrastruktury krytycznej państw zachodnich.

Wydarzenia z 28 kwietnia 2025 roku w krajach Półwyspu Iberyjskiego stanowią przerażający przedsmak tego, co może czekać całą Europę. Tego dnia Hiszpania i Portugalia doświadczyły problemów na bezprecedensową skalę, który sparaliżowały niemal wszystkie aspekty życia publicznego. W ciągu zaledwie kilku godzin przestały działać systemy bankowe, terminale płatnicze, bankomaty oraz aplikacje mobilne największych instytucji finansowych. Chaos błyskawicznie rozprzestrzenił się na inne sektory – lotniska odwołały setki lotów z powodu awarii systemów odprawy i kontroli lotów, w wielu regionach wystąpiły przerwy w dostawie prądu i Internetu, a w supermarketach ustawiły się długie kolejki, gdy klienci uświadomili sobie, iż mogą płacić wyłącznie gotówką.

Na ulicach hiszpańskich i portugalskich miast rozegrały się sceny jak z filmu katastroficznego – ludzie stojący w wielogodzinnych kolejkach do nielicznych działających bankomatów, sklepy przyjmujące wyłącznie gotówkę, turyści uwięzieni na lotniskach bez możliwości zakupu biletu czy opłacenia hotelu. W tej sytuacji szczęśliwcami okazali się ci, którzy dysponowali zapasem banknotów.

Analitycy cyberbezpieczeństwa zwracają uwagę na szczególnie niepokojący trend – rosnącą liczbę tzw. ataków typu zero-day, wykorzystujących nieznane wcześniej luki w oprogramowaniu, na które nie istnieją jeszcze łatki zabezpieczające. Potężne narzędzia hakerskie, które kiedyś były dostępne tylko dla najlepiej finansowanych agencji wywiadowczych, teraz trafiają w ręce zorganizowanych grup przestępczych. Dodatkowo, rozwój sztucznej inteligencji umożliwia automatyzację ataków i wykrywanie podatności w systemach zabezpieczeń na niespotykaną wcześniej skalę.

Rekomendacje banków dotyczące przechowywania gotówki wywołały mieszane reakcje wśród klientów i ekspertów rynku finansowego. Część analityków postrzega je jako odpowiedzialne podejście do zarządzania ryzykiem w obliczu realnych zagrożeń. Inni obawiają się, iż tego typu komunikaty mogą wywołać panikę i doprowadzić do masowych wypłat, które same w sobie stanowiłyby zagrożenie dla stabilności systemu bankowego.

Warto podkreślić, iż banki nie zalecają wycofywania wszystkich oszczędności, a jedynie zabezpieczenie relatywnie niewielkiej kwoty w formie gotówkowej. Prezesi instytucji finansowych podkreślają, iż chodzi o przygotowanie się na scenariusz krótkotrwałego paraliżu infrastruktury cyfrowej, a nie o trwałe odejście od bankowości elektronicznej. Jak tłumaczy przedstawiciel Związku Banków Polskich: „Zalecana kwota 1000 złotych to minimum pozwalające przeciętnemu gospodarstwu domowemu na funkcjonowanie przez około tydzień w sytuacji, gdy systemy płatności elektronicznych przestaną działać. To rozsądne zabezpieczenie, które należy traktować podobnie jak domową apteczkę czy zapas wody pitnej – mamy nadzieję, iż nigdy nie będzie potrzebne, ale posiadanie go daje poczucie bezpieczeństwa i realną ochronę w sytuacji kryzysowej.”

Eksperci ds. finansów osobistych zwracają uwagę, iż kwota rekomendowana przez banki powinna być dostosowana do indywidualnych potrzeb i stylu życia. Rodziny z dziećmi, osoby mieszkające w dużych miastach czy posiadające szczególne potrzeby zdrowotne mogą potrzebować znacznie wyższych rezerw gotówkowych. Warto również uwzględnić specyfikę miejsca zamieszkania – w mniejszych miejscowościach, gdzie relacje międzyludzkie są silniejsze, łatwiej może być o pomoc sąsiedzką czy alternatywne metody płatności w sytuacji kryzysowej.

Przygotowanie rezerwowej gotówki to jednak tylko jeden z elementów kompleksowej strategii ochrony przed skutkami cyberataków. Banki rekomendują również szereg innych działań zabezpieczających, takich jak regularne aktualizowanie haseł do bankowości elektronicznej, korzystanie z uwierzytelniania dwuskładnikowego oraz zachowanie szczególnej ostrożności wobec podejrzanych wiadomości e-mail czy SMS-ów. Niektóre instytucje oferują też specjalne opcje ubezpieczenia od cyberryzyka, które pokrywają potencjalne straty finansowe wynikające z ataków hakerskich.

Regulatorzy rynku finansowego oraz instytucje nadzorcze intensyfikują działania mające na celu wzmocnienie odporności sektora bankowego na potencjalne ataki. Europejski Bank Centralny opracowuje nowe standardy bezpieczeństwa cybernetycznego dla wszystkich instytucji finansowych działających na terenie Unii Europejskiej. Przygotowywane są również scenariusze kryzysowe i plany awaryjne, które mają zapewnić ciągłość funkcjonowania najważniejszych usług finansowych choćby w przypadku poważnego naruszenia bezpieczeństwa systemów informatycznych.

Równolegle do działań instytucji finansowych, rządy państw europejskich zwiększają inwestycje w cyberbezpieczeństwo infrastruktury krytycznej. Tworzone są specjalne jednostki szybkiego reagowania, które w przypadku ataku będą mogły natychmiast podjąć działania zmierzające do minimalizacji szkód i przywrócenia funkcjonalności systemów. Organizowane są również regularne ćwiczenia symulujące różne scenariusze cyberataków, mające na celu przygotowanie służb państwowych i sektora prywatnego do skutecznej reakcji w sytuacji kryzysowej.

Warto także zauważyć, iż zagrożenie cyberatakami dotyka nie tylko sektor finansowy, ale praktycznie wszystkie aspekty nowoczesnego, cyfrowego społeczeństwa. Coraz więcej ekspertów zwraca uwagę na potrzebę przygotowania się również na inne scenariusze kryzysowe, takie jak czasowe przerwy w dostawie prądu, Internetu czy wody. Wydarzenia z 28 kwietnia na Półwyspie Iberyjskim doskonale pokazały, jak gwałtownie problem z jednym elementem infrastruktury może rozprzestrzenić się na inne sektory, prowadząc do kaskadowego załamania wielu usług.

Sytuacja ta skłania do głębszej refleksji nad stopniem zależności nowoczesnych społeczeństw od infrastruktury cyfrowej. W ciągu ostatnich dekad przeszliśmy od społeczeństwa, w którym gotówka była podstawowym środkiem płatniczym, do świata, w którym coraz więcej osób nie nosi przy sobie żadnych fizycznych pieniędzy, polegając wyłącznie na kartach płatniczych, aplikacjach mobilnych i innych rozwiązaniach cyfrowych. Ta transformacja, choć przyniosła wiele korzyści w postaci wygody i efektywności, stworzyła również nowe podatności i ryzyka.

Paradoksalnie, w świecie zaawansowanych technologii, tradycyjna gotówka ponownie zyskuje na znaczeniu jako podstawowe zabezpieczenie na wypadek awarii systemów elektronicznych. W przeciwieństwie do płatności cyfrowych, banknoty i monety nie wymagają dostępu do prądu, Internetu czy działających serwerów bankowych, aby pełnić swoją funkcję jako środek płatniczy. Ta niezależność od infrastruktury technicznej sprawia, iż gotówka pozostaje niezastąpiona w sytuacjach kryzysowych, co doskonale pokazały wydarzenia z Półwyspu Iberyjskiego.

Eksperci sugerują również, aby obok rezerwy gotówkowej, rozważyć dywersyfikację aktywów poprzez inwestycje w fizyczne metale szlachetne, takie jak złoto czy srebro, które tradycyjnie stanowiły zabezpieczenie wartości w czasach niestabilności finansowej. Dla osób bardziej zaawansowanych technologicznie, pewną alternatywą mogą być również zdecentralizowane kryptowaluty, które teoretycznie są bardziej odporne na ataki wymierzone w tradycyjną infrastrukturę bankową – choć i one nie są wolne od własnych rodzajów ryzyka.

Niezależnie od przyjętej strategii, najważniejsze jest zachowanie zdrowego rozsądku i unikanie działań podyktowanych paniką. Jak podkreślają przedstawiciele instytucji finansowych, rekomendacja dotycząca przechowywania gotówki ma charakter ostrożnościowy i nie oznacza, iż atak jest nieuchronny czy iż systemy bankowe są fundamentalnie niebezpieczne. To raczej wyraz roztropności i odpowiedzialnego zarządzania ryzykiem w świecie, w którym zagrożenia cybernetyczne stają się coraz bardziej zaawansowane i wszechobecne.

Warto również podkreślić, iż mimo rosnących zagrożeń, europejski system bankowy wciąż należy do najbezpieczniejszych na świecie. Instytucje finansowe systematycznie zwiększają inwestycje w cyberbezpieczeństwo, zatrudniają najlepszych specjalistów w tej dziedzinie i wdrażają coraz bardziej zaawansowane systemy zabezpieczeń. Jednak jak pokazuje historia, choćby najbardziej rozbudowane zabezpieczenia mogą zostać przełamane przez wystarczająco zdeterminowanych i zaawansowanych technologicznie przeciwników.

W tym kontekście, osobista rezerwa gotówkowa staje się nie tylko wyrazem ostrożności, ale także elementem odpowiedzialnego zarządzania finansami osobistymi w XXI wieku. To swoiste ubezpieczenie, które wprawdzie nie zapobiegnie cyberatakowi, ale może znacząco złagodzić jego skutki dla indywidualnego gospodarstwa domowego. Podobnie jak nie kwestionujemy sensu posiadania gaśnicy w domu, mimo iż większość z nas nigdy nie doświadczy pożaru, tak samo rezerwa gotówkowa staje się standardowym elementem osobistego przygotowania na sytuacje kryzysowe.

Czas pokaże, czy przewidywania banków odnośnie intensyfikacji cyberataków się sprawdzą. Jednak niezależnie od rozwoju sytuacji, sama zmiana w podejściu instytucji finansowych do kwestii gotówki jest zjawiskiem bezprecedensowym i wartym odnotowania. Po dekadach promowania społeczeństwa bezgotówkowego, banki zdają się dostrzegać wartość w zachowaniu pewnego poziomu dywersyfikacji i odporności, który może zapewnić jedynie tradycyjna, fizyczna waluta. Jest to swoiste przypomnienie, iż w świecie coraz bardziej zaawansowanych technologii, niekiedy najbardziej niezawodne rozwiązania są również tymi najprostszymi.