Część z nich możemy podziwiać na pocztówkach wydanych w Międzychodzie przez Juliusa Buchwalda. Przeczesując zasoby internetowe, znalazłem około trzydziestu widokówek pochodzących z jego wydawnictwa, wśród nich m.in. serię dwunastu pocztówek w sepii, wydanych między 1912 a 1918 rokiem.
„Międzychód, nad rzeką Wartą położone miasto, miało w 1811 r. domów 262, ludności 1679; dziś [1846 r.] ma domów 263, ludności 2637, chrześcijańskiej 1877, żydowskiej 760. Ma kościół katolicki, protestancki i synagogę, dom sierot i szpital ubogich. Jest tu zamek. Miasto to jest miejscem urzędowania sądu ziemsko-miejskiego, superintendentury i powiatowego landrata. Zawiązało się tu w 1843 r. towarzystwo rolnicze. Należało dawniej do hrabiów Unruhów, dziś jest urzędowym. Mieszkańcy trudnią się sukiennictwem. […] Stacja tutejsza odwozi podróżnych do Skwierzyny, Gorzynia, Sierakowa i Drezdenka” – pisał Jan Bobrowicz.
Dwa kościoły
Najstarszym zabytkiem Międzychodu jest kościół Męczeństwa św. Jana Chrzciciela. Jego fragment widoczny jest na pocztówce Bismarkstrasse, na której oprócz obecnej ulicy 17 Stycznia przedstawiono część rynku. Pierwsza wzmianka o tej świątyni pochodzi z 1404 roku, mowa jest wówczas o plebanie Janie. Pierwotny kościół (zapewne drewniany) został rozebrany pod koniec XVI wieku, a w jego miejsce w 1591 roku staraniem Jana Ostroroga wzniesiono nowy. W 1635 roku przybytek uległ poważnym zniszczeniom podczas pożaru miasta, został odbudowany i konsekrowany w 1660 roku.
Pocztówka wyd. Juliusa Buchwalda, Pomnik wojny w Międzychodzie, fot. Polona.jpg
Kilkukrotnie go rozbudowywano i przebudowywano: w roku 1750 (dobudowa zakrystii), 1840 (przebudowa wieży), w 1903 (rozbudowano zakrystię i zmieniono na kaplicę), w 1907 (dobudowa transeptu i prezbiterium) oraz w latach 1934–1935 (powiększenie prezbiterium i dobudowanie bocznych naw). Na innej pocztówce znajdziemy wizerunek dawnego kościoła ewangelickiego, w tej chwili rzymskokatolickiego pw. Niepokalanego Serca Maryi. Świątynia ta została wzniesiona w I poł. XVIII wieku.
Na widokówkach nie mogło oczywiście zabraknąć stacji kolejowej. O międzychodzkiej kolei mówi się ostatnio wiele w związku z planowaną odbudową drogi żelaznej do Szamotuł. Warto jednak przypomnieć, iż zespół budynków dworca kolejowego od 1999 roku wpisany jest do rejestru zabytków. Najstarsze zabudowania z tego kompleksu (dworzec, magazyn i szalet) wzniesiono w 1888 roku. Dwanaście lat później zbudowano dwie nastawnie, parowozownię, trzy domy mieszkalne przy dworcu oraz dom przy ul. Gorzyckiej.
Pola Negri
Chyba w każdym mieście spotykamy pocztówki z widokiem rynku. Nie inaczej jest w przypadku pocztówek Buchwalda. Uwagę na karcie przykuwa w szczególności jeden budynek znany jako „Hotel pod Białym Orłem”. Wzniesiono go około 1905 roku w stylu historyzmu. Dawniej w jego wnętrzach mieściła się restauracja i hotel, w którym w przeszłości jedną noc spędziła światowej sławy aktorka Apolonia Chałupiec (Pola Negri), promując swój film „Hotel Imperial” w międzychodzkim kinie.
Pocztówka wyd. Juliusa Buchwalda, Park miejski w Międzychodzie, fot. Polona
Na innej pocztówce przedstawiono znajdujący się w pobliżu rynku dom towarowy u zbiegu dzisiejszej ulicy 17 Stycznia i Rynkowej. Budynek ten powstał w latach 1903–1904. Na tej samej karcie widoczne są dziewiętnastowieczne domki. Na dwóch kolejnych pocztówkach uwieczniono budynki Mädchenschule, czyli szkoły dziewczęcej, zbudowanej w 1905 roku. Uczęszczały do niej córki zamożnych międzychodzkich ewangelików. Placówka wraz ze szkołą dla chłopców stanowiła prywatne gimnazjum.
Drugą ze szkół przedstawioną na pocztówce Buchwalda jest Preparanda, czyli uzupełniająca szkoła przygotowawcza. w tej chwili w budynku przy ulicy Sikorskiego mieści się Liceum Ogólnokształcące im. Jarosława Dąbrowskiego. Z kolei karta Kreis – Ständehaus ukazuje siedzibę obecnego Urzędu Miasta i Gminy Międzychód. Ten piętrowy, reprezentacyjny gmach wzniesiono w czwartej ćwierci XIX wieku w stylu neobarokowym. W części parterowej uwagę zwraca boniowanie elewacji, dodające gmachowi monumentalności. Na jeszcze innej pocztówce znajdziemy budynek międzychodzkiego szpitala.
Kolumna Bismarcka
Buchwald na swoich kartach przedstawił również inne obiekty. Na jednej z nich znajdziemy nieistniejącą już międzychodzką wieżę Bismarcka. W społecznościach niemieckich na całym świecie wzniesiono około ćwierć tysiąca takich budowli. Budowano je również na ziemiach polskich w okresie zaborów, powstało ich mniej więcej czterdzieści. Kolumnę na cześć Żelaznego Kanclerza w Międzychodzie postawiono w latach 1899–1900 na wzniesieniu za dworcem kolejowym. Podstawa wieży miała około 5,5 metra średnicy, a jej wysokość wynosiła 15,5 metra. Na szczycie znajdowała się misa ogniowa, w której rozpalano ogień.
Pocztówka wyd. Juliusa Buchwalda, Wieża Bismarcka w Międzychodzie, fot. Polona
Innym nieistniejącym obiektem przedstawionym na pocztówce jest Pomnik Wojny (Kriegerdenkmal), wzniesiony dla upamiętnienia żołnierzy pruskich poległych w wojnie z Francją 1870–1871. Na cokole znajdowała się postać kobiety ubrana w tunikę, z koroną na głowie. W prawej ręce trzymała wieniec, a w lewej włócznię zakończoną orłem. Był to więc typowy, popularny od połowy XIX wieku wizerunek Germanii, czyli personifikacji Niemiec.
Na innej pocztówce przedstawiono z kolei kamień z napisem „Stadtpark und Seepromenade stiftung von Oskar Tietz Berlin 1912”. 14 kwietnia 1858 roku w żydowskiej rodzinie w Międzychodzie na świat przyszedł Oskar Tietz. Pod koniec XIX wieku założył w Monachium dom towarowy, a na początku XX wieku również trzy w Berlinie. W 1912 roku stworzył fundację, dzięki której powstał wspomniany park w Międzychodzie, promenada wokół jeziora oraz hala sportowa.
Pocztówki Buchwalda pozwalają nam przenieść się w czasie i poczuć międzychodzki klimat z początku XX wieku. To okazja, aby zobaczyć, jak ponad sto lat temu wyglądały najważniejsze budynki w mieście, a także nieistniejące już obiekty.
Literatura:
Jan Nepomucen Bobrowicz, „Opisanie historyczno-statystyczne Wielkiego Ksie̜stwa Poznańskiego”, Nakładem ksie̜garni zagranicznej, Lipsk 1846
Biuletyn Informacji Publicznej, Urząd Miasta i Gminy w Międzychodzie, Liczba Mieszkańców Gminy 2022 r.
zabytek.pl, hasła: Międzychód: hotel Pod Białym Orłem; starostwo, ob. Urząd Miasta i Gminy; gimnazjum miejskie, ob. liceum ogólnokształcące; kościół ewangelicki, ob. rzymskokatolicki parafialny pw. Niepokalanego Serca Maryi; zespół stacji kolejowej; dom handlowy; szkoła; kościół parafialny pw. św. Jana Chrzciciela
Pocztówki Juliusa Buchwalda, w BN Polona
