List otwarty środowiska filmu artystycznego do Ministry Kultury i Dziedzictwa Narodowego Hanny Wróblewskiej

Szanowna Pani Ministro Hanno Wróblewska,

W dniu 30 listopada 2024 roku w Centrum Sztuki Współczesnej Zamek Ujazdowski odbyła się jednodniowa konferencja Ten obraz chce się ruszać. Artystki pytają o przyszłość sztuki wideo i filmu eksperymentalnego. Zaproszeni do czterech debat eksperci i ekspertki, m.in. kuratorki filmu i sztuki współczesnej, badaczki filmu, akademicy z wydziałów filmowych ASP oraz z PWSFTviT, artystki, dyrektorka festiwalu filmowego, producentka filmów eksperymentalnych, podniosły kwestie dotyczące wsparcia tegoż medium w Polsce, które według konkluzji zaproszonych, na ten moment praktycznie nie istnieje. Jako środowisko filmu eksperymentalnego i sztuki wideo, zdecydowaliśmy się rozwinąć treści, które wybrzmiały na konferencji i wyrazić swoje postulaty dotyczące rozwoju medium eksperymentalnej sztuki filmowej w Polsce, licząc zarazem na wsparcie Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego.

W Polsce istnieje wiele pracowni filmu eksperymentalnego i sztuki wideo, a choćby katedr na Akademiach Sztuki prowadzonych przez wysoko wykwalifikowane osoby wykładowcze, w których osoby studenckie mogą się w tym kierunku kształcić. Już w trakcie studiów powstają bardzo dobrej jakości produkcje, które trafiają na renomowane festiwale filmowe, festiwale animacji, czy wystawy w kraju i za granicą. Te pracownie to między innymi: cztery pracownie filmu eksperymentalnego funkcjonujące w Katedrze Filmu Eksperymentalnego na Wydziale Animacji i Intermediów na Uniwersytecie Artystycznym w Poznaniu; Pracownia Filmu Eksperymentalnego, Pracownia Form Dokumentalnych, Pracownia Filmu Found Footage i Sound Design, Pracownia Filmu Immersyjnego i Doświadczeń VR, funkcjonujące jako Katedra Filmu Eksperymentalnego na Akademii Sztuki w Szczecinie; Pracownia Działań Intermedialnych i Animacji Eksperymentalnej na Akademii Sztuk Pięknych im. Eugeniusza Gepperta we Wrocławiu; Pracownia Animacji na Wydziale Intermediów, Pracownia Filmu Animowanego na Wydziale Grafiki na Akademii Sztuk Pięknych w Krakowie oraz pracownie na Wydziale Sztuki Mediów w Warszawie. Niestety, gwałtownie po ukończeniu studiów dużo osób porzuca pracę w tym medium, ponieważ nie znajduje wsparcia instytucjonalnego by tworzyć.

Jednocześnie pragniemy zaznaczyć, iż filmy artystyczne mają niezwykłą zdolność do balansowania między odtwarzaniem rzeczywistości a kreowaniem fikcji – nie ograniczają się jedynie do przedstawiania prawd historycznych, ale często wprowadzają elementy kreatywnej interpretacji, które otwierają przestrzeń na refleksję i nowe konteksty. Sztuka tego typu, poprzez między innymi eksperymentalne podejście do struktur narracyjnych i rozwiązań formalnych, nie tylko przedstawia alternatywne sposoby myślenia, ale również zachęca do interpretowania świata w bardziej złożony, wielowarstwowy sposób. Kino artystyczne nie ma na celu jedynie rozrywki – jego siłą jest stawiane przed widownią wyzwań, wymagających większego zaangażowania i refleksji. W świecie zdominowanym przez szybkie, informacyjne treści i rozrywkowe programy, istotne jest, aby odbiorcy i odbiorczynie miały możliwość obcowania z pracami, które stawiają pytania, zamiast dostarczać gotowych odpowiedzi. Film eksperymentalny ma szansę nie tylko fascynować publiczność, ale również kształtować w niej głębsze zrozumienie świata i otwartość na nowe obrazy i perspektywy. Włączenie tego typu twórczości filmowej zwiększy różnorodność rodzimej produkcji, włączając do niej marginalizowane dotychczas osoby twórcze i studenckie, zaś eksperymentalne filmy mają duże szanse reprezentować Polskę zagranicą na licznych festiwalach.

Dzisiejsze realia tworzenia filmu artystycznego to:

– praktyczny brak produkcji prac przez instytucje sztuki zarówno miejskie, jak i państwowe

– brak wspomagania osób artystycznych w procesie przez instytucje sztuki, np. poprzez udostępnianie przestrzeni czy sprzętu do produkcji prac lub mentoringu

– znikoma kultura kolekcjonowania wideo przez instytucje sztuki

– realia w których instytucje płacą bardzo niskie honoraria za użyczenia prac na wystawy czy projekcje, zaś koszta stworzenia prac znacznie przewyższają możliwe zarobki

– zaniechanie lub skreślanie programów dofinansowujących film eksperymentalny, takich jak Nagroda Filmowa Państwowego Instytutu Sztuki Filmowej i Muzeum Sztuki Nowoczesnej w Warszawie oraz priorytet produkcji filmów nowatorskich, usunięty przez poprzednią dyrektorkę Państwowego Instytutu Filmowego Katarzynę Rozwód

Podążając za ostatnim punktem, nie ma w tej chwili żadnych programów finansujących sztukę wideo i film eksperymentalny w Polsce. W naborach Państwowego Instytutu Sztuki Filmowej szkoły artystyczne nie są uznawane za szkoły filmowe, co wyklucza aplikację osób, które nie ukończyły szkół filmowych i nie posiadają dorobku filmowego. jeżeli jednak osoby aplikujące go posiadają, i tak nie dostaną dofinansowania na wyprodukowanie niekonwencjonalnej, eksperymentalnej formy, bo w komisjach nie zasiadają osoby reprezentujące środowisko filmu eksperymentalnego i sztuki wideo. Państwowy Instytut Sztuki Filmowej wymaga myślenia i pracy w klasycznych kategoriach filmowych, takich jak trójaktowa struktura, podróż ludzkiego bohatera i praktykowanie znanej filmowej formy, poczynając od rygorystycznego schematu scenariuszowego. W dofinansowanych projektach jest kilka miejsca eksperyment; nie odzwierciedlają one współczesnej progresji kinematografii, którą obserwować możemy na festiwalach filmowych, które to nierzadko dostrzegają potencjały przecięć filmu i sztuk wizualnych choćby w swoich głównych konkursach.

W związku z powyższym chcąc wyprodukować nowe prace filmowe, osoby artystyczne zmuszone są pokrywać koszty produkcji z własnych pieniędzy, zwykle minimalizując wydatki kosztem samych realizacji. Nierzadko też osoby rezygnują z projektów lub – co gorsza – w ogóle porzucają pracę w tym medium, na rzecz pracy choćby w malarstwie czy grafice. Nie wiemy, czy istnieją statystyki dotyczące tych gatunkowych migracji, ale każda i każdy z nas zna dziesiątki takich przypadków. W dzisiejszych realiach instytucjonalnych pokrycie kosztów choćby niewielkiej produkcji – zaproszenie operatorki, dźwiękowczyni, osoby tworzącej animację lub performera – okazuje się niemożliwe i nierzadko nie tylko ogranicza, a wręcz uniemożliwia realizację pracy. Film artystyczny to wyjątkowa dziedzina sztuki, wymagająca długofalowego zaangażowania i środków finansowych. Proces tworzenia takich prac trwa nierzadko lata, zaczynając od badań terenowych, poprzez koncepcyjne poszukiwania formalne, produkcję, aż po postprodukcję.

Jak można liczyć na rozwój tegoż medium w Polsce, o ile powyższy stan rzeczy nie ulega zmianie?

Apelujemy o dostrzeżenie charakterystyki i problematyki funkcjonowania tego rodzaju sztuki i wspólnego wypracowania poprawy warunków naszej pracy. Pragniemy wsparcia całego procesu twórczego poczynając od badań, tworzenia koncepcji, aż po produkcję, promocję oraz prezentację międzynarodową – tak aby móc realizować ambitne projekty w kraju, ale także promować polską kulturę i sztukę na arenie międzynarodowej.

Niniejszym przedstawiamy postulaty środowiska filmu eksperymentalnego i sztuki wideo:

1. Powołanie dedykowanych grantów dla twórców i twórczyń filmu eksperymentalnego oraz sztuki wideo, wspierających zarówno etap developmentu, pisania scenariusza, jak i produkcji. To mogłoby się odbywać w ramach naboru PISF lub w połączeniu PISFu z inną instytucją (jak miało to miejsce w przypadku Nagrody Filmowej PISF i MSN). Inną możliwością byłoby utworzenie grantów na dofinansowanie filmów eksperymentalnych i sztuki wideo bezpośrednio z Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego.

2. Utworzenie w ramach naborów komisji, w których zasiadają osoby eksperckie z pola sztuk wizualnych i filmu eksperymentalnego. Składy komisji powinny mieć strukturę rotacyjną, by zapewnić różnorodność ocen i wyborów.

3. Zróżnicowanie kwot wsparcia na filmy, umożliwiające powstanie produkcji o różnym metrażu i skali.

4. Stworzenie w instytucjach sztuki współczesnej budżetów na produkcję prac wideo i filmów eksperymentalnych, umożliwiających powstanie nowych prac zarówno w kontekście ogólnopolskim, jak i lokalnym (np. programy produkcyjne dedykowane sieci BWA)

5. Stworzenie w instytucjach sztuki budżetów na zakup, kolekcjonowanie i archiwizowanie sztuki wideo i filmu eksperymentalnego.

6. Promowanie kultury filmu eksperymentalnego i sztuki wideo poprzez stworzenie grantów na programy kuratorskie i wystawiennicze, a także festiwale oraz inicjatywy dedykowane temu medium.

Z poszanowaniem,

Środowisko sztuki wideo i filmu eksperymentalnego i osoby sojusznicze

Podpisz list: <link>

Ewelina Węgiel, artystka multimedialna

Weronika Zalewska, artystka wizualna, poetka, autorka prac wideo

Jaśmina Wójcik, reżyserka, artystka wizualna, prof. PJATK

Weronika Adamowska, kuratorka filmowa i współtwórczyni inicjatywy HER Docs

Anka Sasnal, reżyserka

dr hab. Karolina Breguła, profesora Akademii Sztuki w Szczecinie, współprowadząca Pracownię Filmu Społecznego (Katedra Filmu Eksperymentalnego)

Łukasz Ronduda, reżyser, kurator Muzeum Sztuki Nowoczesnej

Aleksandra Jeglińska, kuratorka, Muzeum Sztuki Nowoczesnej

Andrzej Marzec, Uniwersytet Adama Mickiewicza w Poznaniu

Sebastian Cichocki, kurator, Muzeum Sztuki Nowoczesnej

Obywatelskie Forum Sztuki Współczesnej

Marta Romankiv, artystka wizualna

Ewa Gorządek, kuratorka CSW Zamek Ujazdowski

Dr Małgorzata Mazur, kierowniczka Katedry Filmu Eksperymentalnego na Akademii Sztuki w Szczecinie

dr Diana Lelonek, artystka wizualna, Wydział Badań Artystycznych i Studiów Kuratorskich, Akademia Sztuk Pięknych w Warszawie

dr Karol Pałka, reżyser, Instytut Edukacji Artystycznej APS w Warszawie

dr Natalia Wiernik, artystka wizualna, ASP Kraków

dr hab. Agata Pankiewicz, artystka wizualna, prof. ASP

Stanisław Liguziński, reżyser VR, badacz, kurator, Netherlands Film Academy

Mateusz Górniak, pisarz, krytyk filmowy

Lawinia Rate, kuratorka, badaczka filmu eksperymentalnego, założycielka attaque[e]r le visible

Agnieszka Polska, artystka wizualna, reżyserka filmowa

Michał Matuszewski, kurator

Marianna Dobkowska, kuratorka, CSW Zamek Ujazdowski

Ika Sienkiewicz-Nowacka, kierowniczka Działu Rezydencji Artystycznych – kuratorka

dr Tytus Szabelski-Różniak, fotograf i artysta wizualny

Katarzyna Nestorowicz, artystka wizualna, projektantka

Weronika Wysocka, artystka wizualna, autorka filmów eksperymentalnych

Marcin Nowicki, artysta wizualny, projektant

dr Martyna Miller, artystka interdyscyplinarna, autorka filmów eksperymentalnych i instalacji

dr Marta Krześlak, artystka wizualna

Jagoda Dobecka, artystka wizualna

dr hab. Robert Sowa, reżyser, producent, wykładowca. Akademia Sztuk Pięknych w Krakowie

Laura Grudniewska, artystka wizualna, autorka filmów eksperymentalnych

Klaudia Prabucka, artystka wizualna, reżyserka

Magda Jaroszewicz, reżyserka i kuratorka festiwalowa

Justyna Bilik, scenarzystka, reżyserka filmów eksperymentalnych

Romuald Demidenko, kurator

Joanna Kordjak, kuratorka (Zachęta)

Marta Hryniuk, artystka wizualna, reżyserka, kuratorka filmowa

dr Aleksandra Jankowska, reżyserka, scenarzystka, wykładowczyni PWSFTViT w Łodzi

Ania Morawiec, reżyserka, scenarzystka, doktorantka w Szkole Doktorskiej PWSFTviT w Łodzi

dr Liliana Zeic, artystka wizualna, Mediacja Sztuki, Akademia Sztuk Pięknych we Wrocławiu

Joanna Rajkowska, artystka wizualna

Zuzanna Zachara-Hassairi, autorka zdjęć filmowych

Michalina Sablik, kuratorka

Katarzyna Roj, BWA Wrocław

Aleksy Wójtowicz, krytyk, historyk sztuki

Zuzanna Solakiewicz, reżyserka

Ewelina Rosińska, reżyserka

Monika Kotecka, autorka zdjęć filmowych, reżyserka

Ewa Szabłowska, dyrektorka artystyczna MFF Nowe Horyzonty

Hanka Nobis, reżyserka, producentka

Aga Borzym, reżyserka, montażystka

dr Anna Konik, artystka wizualna, wykładowczyni, kierowniczka Katedry Filmu Eksperymentalnego na Uniwersytecie Artystycznym im. Magdaleny Abakanowicz w Poznaniu

Maria Świerżewska, historyczka sztuki, Fundacja Sztuki Polskiej ING

dr Michał Oleszczyk, Wydział “Artes Liberales” Uniwersytetu Warszawskiego, w latach 2014-2016 dyrektor artystyczny Festiwalu Polskich Filmów Fabularnych w Gdyni