Wystawa prac Adama Kozickiego, laureata Grand Prix ex aequo 46. Biennale Malarstwa Bielska Jesień 2023, prezentuje się jako wielowarstwowa opowieść o systemach – tych oficjalnych i tych domowych.
Kolega pyta, czy można się przyzwyczaić do światła kogutów. Nie tych, z podwórka, co budzą w dzień, tylko tych niebiesko-czerwonych, które łupiąc przez żaluzje rozwalają noc, sen i nerwy. Pyta o zabijanie wlekącego się czasu w dołku. I jak komunikować się z psami. Kolega nie pyta dosłownie, bo nigdy nie mówi wprost. Pyta w autobusie, na papierosie – niby od niechcenia, a jednak coś się wtedy zmienia w powietrzu.
Kolega mówi, iż na początku to wyglądało jak film. Że może choćby spoko – taka scena z tych tanich, VHSowych, z aktorem grającym policjanta, co za mocno się wczuwa. Ale potem przestaje być śmiesznie, kiedy pytają o imię, a ty mówisz „ja?” i naprawdę nie wiesz, kto to „ja”.
Kolega pyta, gdzie się kończy człowiek, a zaczyna martwa sprawa. Pyta, czy ktoś jeszcze notuje, ilu przeszło, ilu zniknęło. Ale znów – pyta bez pytania. Zaciąga zasłony, zatyka kratkę wentylacyjną i mówi, iż go zawiewa. Później wspomina o bluzie z folii NRC. Pyta, czy można ją założyć na nagie ciało. Pyta, czy da się w niej przejść przez las bez wydawania dźwięków. Kolega nie mówi, iż to o granicy. Bo granicy nie ma. Tylko betonowy klocek, druty, ślady i rozkładane namioty z logo organizacji, której nikt tu nie zna. Czasem ślad buta. Czasem skrawek plastiku, zgięty w pół jak ktoś w szoku.
Kolega śni ostatnio o dywanach. Leżą jak placki w pokoju, zbierają kurz i brudy, ale nikt ich nie trzepie. Pod dywanem jest świat – prawdziwy, nie ten ze stories. Taki z wymiętą pościelą, niepranymi ciuchami, śpiochami z oczu, które nie śpią i pozostają w stanie z pogranicza wegetacji. Ktoś mówi: „to się nie nadaje do pokazywania”. Kolega wtedy śmieje się, iż właśnie to trzeba powiększyć, podmalować, włożyć w ramę i podpisać: na pamiątkę po rzeczy, której nikt nie chciał oglądać.
Wystawa to nie jest miejsce na wyznania, a jednak się wyznaje. Niechcący. Ktoś widzi obraz i mówi: „czy to o mnie?”. Albo: „ja też tak miałem”. Kolega nie mówi nic. Wie, iż w pytaniu jest cały lęk. Bo przecież nie chodzi o sztukę. Chodzi o te momenty, kiedy głos ci drży, bo boisz się, iż się zdradzisz. Że ktoś powie: „wiem, o czym to jest” i trafi w samo mięso.
Czasem kolega mówi, iż ile można. Że chciałby się odciąć. Ale nie całkiem. Tylko na próbę. Na chwilę. Na tyle, żeby ktoś go zauważył i zapytał, gdzie był i dlaczego przestał o to wszystko pytać. Wtedy może odpowiedzieć, iż nigdzie. Że tu był cały czas. Malował.
***
Kolega pyta to wystawa, która zaczyna się od pozornie żartobliwych pytań, ale gwałtownie prowadzi w rejony zbyt trudne, by mówić o nich wprost. To opowieść o tym, co nieoczywiste, przemilczane, zbyt osobiste lub zbyt powszechne, by dało się to łatwo ująć w słowa. W centrum pojawia się postać „kolegi” – raz jako narrator, innym razem jako świadek, głos z offu albo pretekst do zadania pytania, którego nikt nie chce postawić.
Wystawa Adama Kozickiego prezentuje się jako wielowarstwowa opowieść o systemach – tych oficjalnych i tych domowych. Podzielona została na trzy części. Pierwsza część wystawy podejmuje temat kryzysu humanitarnego na pograniczu polsko-białoruskim. Artysta konfrontuje się z polityką zamkniętych drzwi, zawieszonych praw i odwróconego wzroku. Prace pokazują nie tyle konkretne wydarzenia, co atmosferę wycofania – wygodnego milczenia, które staje się nowym językiem społecznej zgody.
Druga część powstała po doświadczeniu zatrzymania artysty i postawienia go w stan oskarżenia. To obrazy przesiąknięte napięciem – pomiędzy codziennością a strachem, prywatnością a zewnętrzną kontrolą. Trzecia część wystawy dotyczy spraw najbliższych – lęku, wstydu. To próba przepracowania tego, co długo pozostawało niewidzialne – ale nieobojętne.
Kolega pyta to wystawa o odpowiedzialności i jej unikaniu. O pamięci osobistej i zbiorowej. O tym, jak długo coś musi być „czyjeś”, żebyśmy pozwolili sobie to zobaczyć.
Katarzyna Piskorz
