„Silmarillion” J.R.R. Tolkiena to monumentalne dzieło, które stanowi fundament mitologicznego świata Śródziemia. Choć opublikowane pośmiertnie w 1977 roku przez jego syna, Christophera Tolkiena, z pomocą Guya Gavriela Kaya, książka ta jest efektem kilkudziesięcioletniej pracy jednego z najbardziej wpływowych pisarzy XX wieku. Nie bez powodu uznawana jest za opus magnum Tolkiena – nie tylko rozbudowuje uniwersum znane z „Władcy Pierścieni” i „Hobbita”, ale także ukazuje bogactwo wyobraźni autora oraz jego fascynację mitologią i lingwistyką.
Mitologiczne fundamenty i struktura „Silmarillionu”
„Silmarillion” to zbiór pięciu powiązanych ze sobą części, które opowiadają historię świata od jego stworzenia po wydarzenia poprzedzające „Władcę Pierścieni”:
- „Ainulindalë” – opowieść o stworzeniu świata, Eä, poprzez muzykę Ainur, boskich istot stworzonych przez Eru Ilúvatara. Ten wątek przypomina mity o kosmogonii znane z różnych kultur, w tym grecką harmonię sfer i chrześcijańskie idee stworzenia.
- „Valaquenta” – opis Valar i Maiar, duchowych bytów zamieszkujących świat, którzy odgrywają kluczową rolę w kształtowaniu losów Ardy.
- „Quenta Silmarillion” – główna część książki, skupiająca się na losach Silmarilów, trzech klejnotów stworzonych przez Feanora, oraz na wojnie Elfów z Morgothiem, pierwszym mrocznym władcą.
- „Akallabęth” – historia upadku Númenoru, inspirowana mitem o Atlantydzie. Pokazuje pychę i upadek ludzi pragnących nieśmiertelności.
- „O Pierścieniach Władzy i Trzeciej Erze” – streszczenie wydarzeń prowadzących do fabuły „Władcy Pierścieni” i powstania Jednego Pierścienia.
Każda z części ukazuje inne aspekty mitologii Tolkiena, a ich wspólnym mianownikiem jest konflikt między dobrem a złem, wolna wola oraz przeznaczenie.
Geneza i rozwój „Silmarillionu”
Prace nad „Silmarillionem” rozpoczęły się jeszcze przed publikacją „Hobbita”. Tolkien, zafascynowany mitologiami nordycką, grecką i fińską, pragnął stworzyć angielską mitologię, która łączyłaby te wpływy. Jego pierwsze notatki, zebrane w „Księdze Zaginionych Opowieści” (The Book of Lost Tales), sięgają 1914 roku, a wiele z nich powstało podczas jego rekonwalescencji po doświadczeniach I wojny światowej.
Choć Tolkien pragnął wydać „Silmarillion” jeszcze za życia, wydawcy uznali tekst za zbyt „celtycki” i trudny w odbiorze. Autor skupił się więc na pracy nad „Władcą Pierścieni”, a „Silmarillion” pozostał w formie szkiców i notatek. Po śmierci Tolkiena, jego syn Christopher dokonał monumentalnej pracy redakcyjnej, łącząc różne wersje i dodając brakujące fragmenty.
Tematy i inspiracje
„Silmarillion” czerpie z wielu źródeł kulturowych i literackich:
- Mitologia nordycka: Valar przypominają Æsir i Vanir, a Morgoth dzieli cechy z Lokim i Surturem.
- Mitologia grecka: Númenor, zatopiona wyspa, wyraźnie nawiązuje do Atlantydy, a Valar mają cechy olimpijskich bogów.
- Epos fiński „Kalevala”: Historia Kullervo zainspirowała postać Túrina Turambara.
- Chrześcijaństwo: Konflikt Melkora z Ilúvatarem przypomina bunt Lucyfera przeciw Bogu.
Odbiór i dziedzictwo
Po premierze „Silmarillion” spotkał się z mieszanymi recenzjami. Krytycy zarzucali mu brak lekkości i bohaterów, z którymi czytelnicy mogliby się identyfikować, co było atutem „Hobbita” i „Władcy Pierścieni”. Skomplikowany język i ogromna liczba postaci również stanowiły wyzwanie dla odbiorców. Mimo to książka odniosła sukces komercyjny, a dziś jest uważana za jedno z najważniejszych dzieł literatury fantasy.
„Silmarillion” jako dzieło ponadczasowe
„Silmarillion” to nie tylko opowieść o mitycznym świecie, ale także refleksja nad naturą dobra i zła, znaczeniem wolnej woli oraz miejscem człowieka w kosmosie. Dla fanów Tolkiena i literatury fantasy to lektura obowiązkowa, która ukazuje pełnię wizji autora i jego niezwykły talent do tworzenia światów.
