Hymny narodów świata: Kaszuby

Etymologia nazwy krainy wywodzi się od rzeczownika kaszuby, oznaczającego „wody niezbyt głębokie, wysoką trawą porosłe”. Inne, choć zbieżne, tłumaczenie wiąże się z nazwą koszebe, czyli wikliny, rosnącej nad rzeką Łebą. Nazwa w dokumentach pojawia się w XIII wieku, co zawdzięczamy dominikanom, którzy stworzyli tu tzw. kontratę kaszubską, jednostkę terytorialną, sięgającą od Tczewa na wschodzie po Pasewalk na zachodzie.

W średniowieczu Kaszubami nazywano wszystkich mieszkańców Pomorza Zachodniego, zarówno Polaków, jak i Niemców. To praktyka typowa dla pogranicza, gdzie zachodziły przenikające się procesy germanizacji i polonizacji. Próbowali wykorzystać to Niemcy, podczas drugiej wojny, zmuszając Kaszubów do podpisywania volkslisty, a przez to do ich anihilacji, czy deprecjonując ich cywilizacyjne dziedzictwo. Wizerunkowym sukcesem Kaszubów stała się literatura, a w niej powieść Stefana Żeromskiego „Wiatr od morza” (1922) oraz osadzona w kaszubszczyźnie twórczość urodzonego w Gdańsku noblisty Güntera Grassa.

Opór przeciw germanizacji Kaszubi stawili też w czasie zaborów, a wielu z nich włączyło się w kaszubski ruch narodowy. Podczas dwudziestolecia międzywojennego Kaszubów oskarżano o dążenia separatystyczne, głównie za dbałość o rdzeń kaszubskiej tożsamości, czyli język. Jego odrębność służyła władzom PRL-u do antagonizowania społeczeństwa, choć Kaszubi nigdy nie kwestionowali swych dobrych, wielowiekowych relacji z Polską.

Współcześnie flagową organizacją kaszubską jest Zrzeszenie Kaszubsko-Pomorskie z siedzibą w Gdańsku, historycznej stolicy Kaszub, zasłużone w utrwalaniu tradycji, obyczaju i kultury regionu. Uchwałą Rady Naczelnej Zrzeszenia w 2017 roku za oficjalny hymn kaszubski uznano Marsz kaszubski. Witosława Frankowska w „Gnieździe gryfa” cytuje uzasadnienie rady: „W ciągu lat od daty powstania stał się swoistą deklaracją kaszubskiej tożsamości – deklaracją najważniejszych wartości i celów oraz grupowej samoświadomości. W repertuarze miały go wszystkie międzywojenne kaszubskie towarzystwa śpiewacze, odtwarzany był przy okazji tak uroczystości państwowych, jak i koncertów, zjazdów tychże towarzystw czy przeglądów muzycznych. Najczęściej traktowany był wówczas jako najważniejsza z wykonywanych pieśni”.

Kaszëbsczi marsz powstał do słów kaszubskiego poety Hieronima Derdowskiego (1852 – 1902), pierwszego poety i literata kaszubskiego. W poemacie „O Panu Czôrlińsczim co do Pucka po sécë jachôł” (1880) w opis podróży bohatera autor wplótł informacje o geografii i historii Kaszub oraz scharakteryzował Kaszubów, ich religijność i mowę, legendy, przesądy i folklor. Dzieło, z okresu gdy Polski nie było na mapach, poeta zadedykował Józefowi Ignacemu Kraszewskiemu, zawierając w nim sławny dwuwiersz: Ni ma Kaszub bez Polonii, A bez Kaszub Polsczi.

Muzykę do tekstu Derdowskiego zamówiono w 1921 roku u wybitnego kompozytora Feliksa Nowowiejskiego (1887 – 1946), który przyjął pracę z radością, a ukończoną partyturę opatrzył swoją dedykacją: Dzielnym synom Polski, kochanym braciom Kaszubom. Postać twórcy muzyki do „Roty”, uchodzącej wówczas za nieoficjalny hymn II Rzeczpospolitej, nadała utworowi szczególne, patriotyczne znaczenie.

Kaszëbsczi marsz

Tam gdze Wisła òd Krakòwa
W pòlsczé mòrze płënie
Pòlskô wiara, pòlskô mòwa
Nigdë nie zadżinie.
Refren:
Nigdë do zgùbë
Nié przińdą Kaszëbë,
Marsz, marsz za wrodżém!
Më trzimómë z Bòdżém.
Refren:
Më z Niemcami wieczi całé
Krwawe wiedlë wòjnë.
Wòlné piesni wiedno brzmiałë
Bez gòrë i chòjnë.
Refren:
Przëszed Krzëżôk w twôrdi blasze,
Pôlëł wsë i miasta,
Za to jegò cepë naszé
Grzmòcełë lat dwasta.
Refren:
Nôs zawòłôł do swéj rotë
Pòlsczi król Jadżéłło,
Téj w niemiecczëch karkach gnôtë]
Trzeszczałë jaż miło.
Refren:
Gdze król Kazmiérz gnôł Krzëżôka?
Gnôł gò pòd Chònice!
Bë gò zgniôtłë, jak robôka,
Kaszëbsczé kłonice.
Refren:
Czéj rôz naju òkrãtama
Szwedë najechalë,
Mr żesmë jich kapuzama
Z Pùcka wenëkalë.
Refren:
Krzëżã swiãtym przëżegnónë
Sec, séczéra, kòsa,
Z tëm Kaszëba w piekle stónie,
Diôbłu ùtrze nosa.
Refren:
Nasz Stanisłôw Kòstka swiãty,
Co sã ù nas rodzëł,
Nié dopùscy, bë zawzãty
Wróg nam dłùgò szkòdzëł.
Refren:
Płaczą matczi nad sënama
Płączą dzys dzewice,
Hola, jész je Bóg nad nama
Dôł cepë, kłonice.

Refren Hymnu Nowowiejskiego obecny jest od kilkunastu lat w audiosferze miejskiej Wejherowa, gdzie rozbrzmiewa z wieży ratusza miejskiego. Po muzyczny cytat z Hymnu kaszubskiego sięgnął w finale Mszy kaszubskiej K. Guzowski. W końcowych strofach chóru śpiewającego „Hosanna na wiżawach” sekcja waltorni gra refren Hymnu kaszubskiego, by razem z chórem zakończyć Mszę słowami: „Me trzimóme z Bodziem”.