Forteca Europa – Wykład Otwarty Katarzyny Czarnoty
25.11.2025
godz. 15:30
UAP, Budynek H, 2 piętro, sala nr 4
Czas trwania: 1 godz. 30 min
„Forteca Europa”, „nielegalni imigranci” i „No one is illegal”: o języku wykluczenia, przemocy systemowej i oporze na europejskich granicach
Wydarzenie otwarte
Podczas spotkania Katarzyna Czarnota podejmie analizę współczesnej polityki migracyjnej Unii Europejskiej jako systemu produkcji hierarchii i wykluczenia, w którym język – takie określenia jak „nielegalny imigrant”, „kryzys graniczny” czy „ochrona granic” – staje się narzędziem przemocy.
W debacie omówione zostaną również momenty historyczne i procesy, które po II wojnie światowej na nowo wprowadziły do języka publicznego i prawnego pojęcia takie jak „nielegalna migracja” czy „Forteca Europa”, oraz to, jak możemy dziś na nowo odczytywać polityczny potencjał hasła „No one is illegal”, stworzonego podczas documenta w Kassel w 1997 roku.
Odwołując się do pojęcia sekurytyzacji migracji, koncepcji „nagiego życia” (G. Agamben) oraz idei „reżimu bezkarności” (regime of impunity), rozwijanej przez kolektywy Forensic Architecture i Border Forensics, prezentacja ukaże granice jako przestrzenie zawieszonego prawa, w których pushbacki, śmierci i zaginięcia nie są wyjątkiem, ale systemowym efektem polityki państwowej.
W świetle analiz Silvii Federici granice nie są całkowicie zamknięte – są selektywnie przepuszczalne, co umożliwia kapitalistyczną ekstrakcję pracy przy jednoczesnym pozbawieniu migrantów praw. Problem pojawia się wówczas, gdy osoby migrujące domagają się stabilizacji, opieki lub równego traktowania.
W opozycji do tego porządku przywołane zostaje hasło „No one is illegal” oraz ruch No-Borders, który od lat 90. tworzy przestrzenie oporu i alternatywnej dokumentacji przemocy. Prezentacja podkreśla, iż śmierci na granicach nie są „naturalne” – są skutkiem decyzji politycznych. Milczenie wobec nich oznacza współudział.
Katarzyna Czarnota – socjolożka, pracowniczka Helsińskiej Fundacji Praw Człowieka, członkini Border Forensics oraz badaczka (research fellow) na Uniwersytecie w Bernie. Zaangażowana w projekt prof. Charlesa Hellera The Circumference of Violence – Tracing the Normalisation and Brutalisation of Violence across Europe’s Shifting External Borders.
W swojej pracy naukowej i rzeczniczej wykorzystuje metodologie służące diagnozowaniu i mapowaniu problemów społecznych, wspierające działania rzecznicze i komunikację strategiczną. Posługuje się transdyscyplinarnymi narzędziami, działając na styku sztuki, nauki i doświadczeń ruchów społecznych. W latach 2015–2019 realizowała projekty badawcze dotyczące przymusowej migracji oraz roli artystów w procesach gentryfikacji, we współpracy z Pracownią Sztuki w Przestrzeni Społecznej Uniwersytetu Artystycznego w Poznaniu (wraz z prof. Rafałem Jakubowiczem). Współpracowała m.in. z Galerią Miejską Arsenał w Poznaniu, Festiwalem Malta, Marthą Rosler (Biennale w Poznaniu), Centrum Kultury Zamek oraz Joanną Rajkowską, realizując projekty łączące sztukę i działania społeczne.
Od 2021 roku prowadzi monitoring sytuacji na pograniczu polsko-białoruskim. W Helsińskiej Fundacji Praw Człowieka realizuje działania we współpracy z agencją śledczą Border Forensics, dokumentującą przemoc na granicach Europy.
Jest autorką i prowadzącą podcast Migracje.Info (HFPC). Współpracuje także z Czasem Kultury (podcast Stany Wyjątkowe) oraz polską edycją Le Monde diplomatique.
