Dwie fary

Zdjęcie: fot. Polona

W jego pobliżu na dzisiejszym placu Kolegiackim wznosiła się niemal do końca XVIII wieku świątynia pw. św. Marii Magdaleny, której wysoka wieża była przez wieki symbolem miasta. Jej budowę rozpoczęto prawdopodobnie po lokacji Poznania na lewym brzegu Warty przez Przemysła I (1253), a konsekrował ją dziesięć lat później biskup poznański Boguchwał III.

Kolegiata

W 1388 roku w miejscu pierwotnego kościoła wzniesiono nową, gotycką budowlę, którą zaledwie po pół wieku (1447) zniszczył przez pożar. Kościół odbudowano w 1470 roku, a rok później podniesiono do godności kolegiaty. Ta potężna świątynia liczyła około 70 metrów długości, 42 metry szerokości i 32 metry wysokości. Nad bryłą budynku dominowała monumentalna wieża, która według szacunków miała od 80 do choćby 115 metrów wysokości. W 1602 roku w kościele oprócz ołtarza głównego były aż 24 ołtarze boczne i 15 kaplic z 22 ołtarzami.

Dwadzieścia lat później było już 18 kaplic z 25 ołtarzami. W 1657 roku, podczas najazdu Szwedów świątynia została spalona. Jej odbudowę zakończono po czterech latach. Jednak nieco ponad sto lat później, po Zielonych Świątkach 1773 roku w wieżę kolegiaty uderzył piorun. Ogień strawił gmach wraz z wyposażeniem liczącym na ten czas obok wielkiego ołtarza również 51 bocznych. Był to niestety początek końca najwyższego kościoła w Poznaniu, bo chociaż przystąpiono do jego odbudowy, to w 1777 roku zapadło się sklepienie, a to co zostało, spaliło się w 1780 roku.

Pruskie władze nie wyraziły zgody na ponowną odbudowę i przez kolejne dwie dekady na placu Kolegiackim stała monumentalna ruina „starej” fary. W 1798 roku pozostałości kościoła św. Marii Magdaleny uwiecznił na swoich gwaszach Karol Alberti (w zbiorach Muzeum Narodowego w Poznaniu). Mury rozebrano cztery lata później. Współcześnie o dawnej świątyni przypominają wyeksponowane na placu Kolegiackim pod przeszkleniami relikty jej podziemi, a także obelisk „Zegar Historii” autorstwa Piotra Wełniaka.

Nowa fara

W 1570 roku biskup Adam Konarski za namową biskupa warmińskiego Stanisława Hozjusza sprowadził do Poznania zakon jezuitów. Początkowo miasto przekazało im niewielki kościół pw. św. Stanisława Biskupa wraz z uposażeniem w postaci kilku wiosek. Świątynia z czasem okazała się jednak zbyt mała i podjęto decyzję o budowie nowej. Kamień węgielny pod kościół przy ul. Gołębiej wmurowano w 1651 roku.

Prace budowlane powierzono początkowo Tomaszowi Poncino, jednak spękania murów spowodowały zwolnienie go z obowiązków, a kierownictwo nad budową przejął Wojciech Przybyłkowicz. Walki ze Szwedami i morowe powietrze, które nastało po potopie, spowodowały wstrzymanie prac aż na 22 lata. Wznowiono je dopiero w 1678 roku według projektu architekta jezuickiego Bartłomieja Wąsowskiego i trwały przez kolejnych kilkadziesiąt lat.

Pożar kolegiaty pw. św. Marii Magdaleny zbiegł się w czasie z kasatą zakonu jezuitów 21 lipca 1773 roku przez papieża Klemensa XIV. Zarząd nad szkołami, kościołami i majątkami zakonu w Polsce przejęła Komisja Edukacji Narodowej. Do pojezuickiej świątyni przy ul. Gołębiej w Poznaniu przeniesiono wówczas nabożeństwa ze spalonego kościoła. W 1781 roku biskupstwo poznańskie przejęło ją od komisji, a rok później biskup Antoni Okęcki oddał przybytek na wieczne czasy parafii kolegiackiej.

Wskrzeszenie Piotrowina

Fasada kościoła przy ulicy Gołębiej przyciąga wzrok niemal każdego turysty, jednak jeszcze większe wrażenie robi jego wnętrze. Od samego wejścia uwagę zwraca bogactwo ołtarzy, malowideł, rzeźb i dekoracji, a wrażenia te potęgują imponujące rozmiary budynku (dł. 55 m, szer. 34 m, wys. 27 m). Równie monumentalny jest wysoki na 17 metrów ołtarz główny, wykonany w latach 1727–1732, prawdopodobnie według projektu Pompea Ferrariego. Obraz ołtarzowy św. Stanisława Biskupa wskrzeszającego Piotrowina namalował w 1756 roku Szymon Czechowicz. Po jego obu stronach umieszczono rzeźby: św. Stanisława Biskupa z Piotrowinem (z lewej) i św. Stanisława Kostki poskramiającego demona (z prawej).

W kościele znajduje się aż dwanaście ołtarzy bocznych: Świętego Krzyża, św. Ignacego, św. Franciszka Ksawerego, św. Męczenników Jezuickich, św. Rozalii i św. Jana Franciszka Regisa w nawie wschodniej oraz Matki Bożej Nieustającej Pomocy, św. Stanisława Kostki, św. Józefa, św. Michała Archanioła, św. Alojzego Gonzagi i św. Franciszka Borgiasza w nawie zachodniej. Z wyposażenia warto wymienić również pochodzącą ze starej kolegiaty drewnianą rzeźbę ubiczowanego Jezusa (Ecce Homo) datowaną na połowę XV wieku. W nawie głównej uwagę zwraca także 16 potężnych kolumn ze sztucznego marmuru, nad którymi umieszczono figury apostołów, a także malowidła na sklepieniach i ścianach autorstwa Karola Dankwarta.

Pisząc o poznańskiej farze, nie sposób pominąć organów, które są jednym z najcenniejszych elementów jej wyposażenia. Zostały wykonane w 1876 roku przez znakomitego organomistrza Friedricha Ladegasta. Do dziś zachowało się zaledwie 30 z około 200 wykonanych przez niego instrumentów. W latach 2000–2001 poznańskie organy przeszły remont generalny i do dziś zachowane są w niemal oryginalnym stanie. Na marginesie warto wspomnieć, iż w Poznaniu w kościele pw. św. Jakuba Większego Apostoła na Głuszynie również znajdziemy instrument wykonany przez Ladegasta.

Bibliografia:

Józef Łukaszewicz, „Krótki opis historyczny kościołów parochialnych, kościółków, kaplic, klasztorów, szkółek parochialnych, szpitali i innych zakładów dobroczynnych w dawnej diecezji poznańskiej”, t. 1, J.K. Żupański, Poznań 1858

Józef Łukaszewicz, „Obraz historyczno-statystyczny miasta Poznania w dawniejszych czasach”, t. 2, C.A. Pompejusz, Poznań 1838

Józef Nowacki, „Kolegiata św. Marii Magdaleny”, „Kronika Miasta Poznania”, nr 3/2003, Wydawnictwo Miejskie, Poznań 2003

Witold Gałka, „O architekturze i wystroju kościoła św. Marii Magdaleny”, „Kronika Miasta Poznania”, nr 3/2003, Wydawnictwo Miejskie, Poznań 2003

Andrzej Jazdon, „Poznański Ladegast”, „Kronika Miasta Poznania”, nr 3/2003, Wydawnictwo Miejskie, Poznań 2003