Zbigniew Dłubak (1921–2005) zapisał się jako jeden z architektów nowoczesnej wrażliwości plastycznej w powojennej Polsce. Malarz i teoretyk, współzałożyciel legendarnej grupy Permafo, wyróżniał się odważnym, eksperymentalnym podejściem do fotografii, traktując ją jako medium analityczne: narzędzie badania mechanizmów tworzenia znaków i ich percepcji. Jego konceptualna twórczość redefiniowała zarówno granice sztuki, jak i wcześniejsze sposoby myślenia o roli zdjęć w wypowiedziach plastycznych. Wystawa w Galerii Studio w Warszawie – realizowana we współpracy z Fundacją Archeologia Fotografii – podejmuje próbę przypomnienia ikonicznych prac Dłubaka, a także ich prezentacji w kontekście sztuki dźwięku. Na ekspozycji znajdują się jego oryginalne vintage prints (odbitki z epoki) i obrazy na płótnie. Towarzyszy im kompozycja audialna nagrana w dawnym mieszkaniu Dłubaka w Warszawie, przygotowana specjalnie na potrzeby wystawy przez Annę Zaradny – artystkę i kompozytorkę, która w swojej twórczości organicznie splata obszary sztuk wizualnych i dźwięku eksperymentalnego.
Motyw pracowni i przestrzeni tworzenia
Wystawa nawiązuje do wybranych prac Zbigniewa Dłubaka, użytych pierwotnie m.in. w jednej z jego kluczowych instalacji przestrzennych – environment Ikonosfera I z 1967 roku zaprezentowanej w Galerii Współczesnej w Warszawie. Artysta zrezygnował wtedy z klasycznych ram dla fotografii, przekształcając je w swoisty wizualny labirynt: obrazy zawieszono w sposób umożliwiający im swobodne poruszanie się pod wpływem ruchu powietrza, co zachęcało widzów do aktywnego uczestnictwa w przestrzeni wizualnej. Ikonosfera I składała się z odbitek przedstawiających z pozoru zwykłe przedmioty codziennego użytku oraz zaułki w mieszkaniu artysty, co tworzyło atmosferę nieformalnej, roboczej prezentacji. Na wystawie „Dłubak x Zaradny: non finito” w Galerii Studio zdjęcia te zostają pokazane na nowo w duchu „zwrotu ku rzeczom”, a dzięki scenograficznym zabiegom wyeksponowano ich materialny charakter.
Motyw pracowni czy też domu artysty, czyli przestrzeni, w której zaciera się granica między sztuką a codziennością, był w historii sztuki silnie romantyzowany, otoczony mitami i anegdotami. Na wystawie staje się on punktem wyjścia do rozważań o procesie twórczym jako dynamicznej interakcji miejsca, przedmiotów i codziennych rytuałów, które kształtują artystyczną wrażliwość. Anna Zaradny w dawnym mieszkaniu Dłubaka w Warszawie, podjęła się analizy sonicznego aspektu tej przestrzeni. Stosując różne strategie, m.in. nagrań terenowych i melorecytacji opartej na tekstach teoretycznych artysty, Zaradny ukazuje, iż idea pracowni może być odczytywana na nowo. Jednocześnie wystawa stanowi nawiązanie do pierwszej prezentacji prac Dłubaka przez Fundację Archeologia Fotografii: pokazu Wewnątrz z 2010 roku, przygotowanego przez Karolinę Ziębińską.
Termin zawarty w tytule wystawy – non finito – nawiązuje do tradycji renesansowych dzieł pozostawionych celowo nieukończonymi. Zabieg ten miał podkreślać procesualny charakter tworzenia i otwierać przestrzeń dla wyobraźni odbiorcy. Posługujemy się tym terminem, by zasygnalizować otwartość dorobku Dłubaka na kolejne interpretacje, które stale mogą dopełniać znaczenie jego działań. Procesualność i performatywność to elementy łączące postawę obojga artystów. Fotografie Dłubaka, spowite niematerialną realizacją soniczną Zaradny, stają się częścią immersyjnego doświadczenia: dźwiękowa instalacja jest organicznie wpleciona w tkankę galerii, pozwalając pracom rezonować z różnorodnymi grupami odbiorców.
Interdyscyplinarny wielogłos: fotografia, malarstwo, instalacja
Anna Zaradny, posługując się zarówno dźwiękiem, jak i obrazem, tworzy komplementarne narracje sensoryczne, które przywołują dziedzictwo neoawangardy i ożywiają przestrzeń wystawową. Jej instalacja sprawia, iż galeria – ze swoimi korytarzami, niszami i uskokami – staje się medium performatywnym zapraszającym do zanurzenia się w doświadczeniu wielozmysłowym. Ekspozycja „pracuje” w obecności odbiorcy, nawiązując do idei Ikonosfery I, w której Dłubak przełamywał tradycyjne formy prezentacji fotografii na rzecz przestrzennej, cielesnej interakcji z widzem. Tym samym Zaradny rozwija dziedzictwo Dłubaka, redefiniując relację między dziełem a odbiorcą. Na wystawie znajdziemy oryginalne zdjęcia i obrazy Dłubaka otoczone pejzażem dźwiękowym autorstwa Zaradny, a także inne prace artystki, kompozycje wideo, obiekty i instalacje, które subtelnie korespondują z motywami pracowni i przestrzeni tworzenia.
Weronika Kobylińska
